Për parandalimin dhe luftimin e krimit të organizuar dhe veprave të tjera të rënda penale, duhet të zbatohen masa dhe veprime që, për nga kushtet dhe mënyrat e zbatimit, si dhe normat pozitive juridike, të jenë dukshëm të ndryshme nga masat e tjera të zbatuara në parandalimin dhe luftimin e krimit në përgjithësi. Krahas masave dhe veprimeve të zakonshme, gjegjësisht operativo-taktike dhe hetimore (provuese), punonjësit e policisë mund të zbatojnë veprime të veçanta dëshmuese edhe në rastet e parashikuara me ligj, d.m.th. metodat speciale të hetimit.
Nga pikëpamja e rrezikimit të sigurisë së punonjësve të policisë, angazhimi i tyre si hetues të fshehtë është veçanërisht i rëndësishëm. Policja e parë femër e Houston-it u vra ndërsa ishte me rroba civile si agjente e fshehtë në një rast droge. Viktima, një punonjëse policie, është vrarë nga një punonjëse policie me uniformë, derisa ishte në detyrë në atë zonë, teksa ka qenë duke blerë dhe shitur drogë me një tregtar si “blerës”. Punësimi i punonjësve të policisë si hetues të fshehtë mbart rreziqe të shumta duke rrezikuar sigurinë e tyre, por shtron nevojën e formave specifike të mbrojtjes së tyre.
Thelbi i angazhimit të një hetuesi të fshehtë është mbledhja dhe paraqitja e provave të duhura kundër anëtarëve të dyshuar të grupit ose organizatës që ai është infiltruar dhe, nëse është e nevojshme, të dëshmojë për këtë në gjykatë. Hetues i fshehtë është punonjësi i policisë, punonjësi i një organi tjetër shtetëror ose personi me identitet të ndryshuar-legjendar, i cili, brenda afatit të përcaktuar ligjor, ndërmerr në mënyrë të fshehtë veprimtari të legalizuara proceduralisht me vendim gjykate, në mënyrë të pavarur ose si anëtar i një grup të organizuar kriminal, me qëllim të zbulimit, mbledhjes, përcaktimit, regjistrimit, riprodhimit dhe paraqitjes së të dhënave për një grup të organizuar kriminal, strukturën dhe format e tij të funksionimit, d.m.th. të mbledhë dhe të sigurojë prova për veprat penale të kryera ose veprat penale që do të përsëriten dhe kryerësit e tyre.
Angazhimi i një hetuesi të fshehtë hap pyetje të shumta në lidhje me rrezikimin dhe mbrojtjen e sigurisë së personave që do të depërtojnë në mjedisin kriminal. Në rast të zbulimit, rreziku më i madh për hetuesit e fshehtë është nga kriminelët e dyshuar – anëtarë të një grupi të caktuar, por edhe nga pjesëtarët e tjerë të policisë të cilët nuk janë në gjendje të dallojnë një hetues të fshehtë nga kriminelët e tjerë.
Për të mbrojtur sigurinë e hetuesve të fshehtë, është e nevojshme të kryhen veprime përgatitore të hollësishme dhe serioze, domethënë planifikimi i një operacioni sekret në të cilin është i përfshirë një person i caktuar. Gjatë përgatitjes dhe hartimit të një skenari për angazhimin e një hetuesi të fshehtë, është e nevojshme t’i kushtohet vëmendje e veçantë ekzekutimit të sigurt të operacionit. Siguria e hetuesit të fshehtë është një parakusht themelor për realizimin e këtij veprimi. Kur e planifikoni, duhet të merrni parasysh të gjitha aspektet e veprimeve të agjentit sekret në një situatë specifike dhe burimet e mundshme të rrezikut që mund të kërcënojnë jetën ose shëndetin e tij.
Gjithashtu, përzgjedhja dhe trajnimi i hetuesve të fshehtë janë disa nga faktorët kryesorë nga të cilët varet rezultati i një operacioni të fshehtë. Përzgjedhja dhe trajnimi i hetuesve të fshehtë përfshin aktivitete specifike që përfshijnë nivele të ndryshme të vlerësimit personal, hulumtim të detajuar të të dhënave biografike, profilizimin e personalitetit, intervistimin dhe ekzaminimin mjekësor.
I gjithë procesi fillon me një intervistë me një kandidat të mundshëm, e cila ndërmerret për të përcaktuar gjendjen aktuale psikologjike dhe shëndetësore, përvojën e mëparshme të punës dhe aftësitë profesionale.
Në fazat vijuese, bëhet një kontroll operacional-sigurie, teste psikologjike dhe një rast studimi – një lojë me role, ku kontrollohen aftësitë përballuese të një personi në një situatë të caktuar, të imagjinuar. Pas këtyre fazave, një hetues potencial i fshehtë kalon nëpër trajnime bazë dhe të avancuara. Niveli bazë i trajnimit bazohet në zotërimin e rregullave ligjore në një fushë të caktuar, njohjen e natyrës së provave dhe të kuptuarit se çfarë mund të jetë provë në procedurën penale në përgjithësi, trajnimi në trajtimin e pajisjeve të dokumentacionit, etj.
Një nivel më i lartë trajnimi kërkon punë më profesionale dhe komplekse me personin, me shembuj dhe situata specifike. Angazhimi i një hetuesi të fshehtë, si veprim i posaçëm dëshmues, i paraparë në Kodin e Procedurës Penale. Gjegjësisht, Kodi parasheh se ndaj personit për të cilin ekziston dyshimi se ka kryer vepër penale mund të përcaktohen veprime të veçanta dëshmuese. të Kodit, dhe provat për ndjekje penale nuk mund të mblidhen në mënyrë tjetër, ose mbledhja e tyre do të ishte dukshëm më e vështirë.
Veprimet e posaçme dëshmuese, përjashtimisht mund të urdhërohen kundër personit për të cilin ekziston dyshimi se po përgatit një nga veprat e tilla penale dhe rrethanat e rastit tregojnë se në të kundërtën vepra penale nuk mund të zbulohej, parandalohej ose vërtetohej, ose se do të shkaktonte vështirësi joproporcionale ose rrezik të madh. Me rastin e vendosjes për përcaktimin dhe kohëzgjatjen e veprimeve të veçanta dëshmuese, organi procedues posaçërisht do të vlerësojë nëse i njëjti rezultat mund të arrihet në mënyrë që më pak të kufizohen të drejtat e qytetarëve.
Një hetues i fshehtë mund të angazhohet vetëm për veprat penale për të cilat me ligj të veçantë ku është caktuar një prokurori special. Nëse plotësohen kushtet e parapara, gjykata mund të urdhërojë angazhimin e hetuesit të fshehtë me propozimin e arsyetuar të prokurorit, nëse provat për ndjekje penale nuk mund të mblidhen duke përdorur veprime të tjera të veçanta dëshmuese ose mbledhja e tyre do të ishte dukshëm më e vështirë. Angazhimi i një hetuesi të fshehtë përcaktohet nga gjyqtari i procedures paraprake me një urdhër të arsyetuar, i cili përmban të dhëna për personat dhe grupin sipas të cilit zbatohet, përshkrimin e veprave të mundshme kriminale, mënyrën, shtrirjen, vendin dhe kohëzgjatja e veprimit të posaçëm dëshmues.
Urdhri mund të parashikojë që hetuesi i fshehtë mund të përdorë mjete teknike për fotografim ose audio, regjistrim optik ose elektronik. Angazhimi i një hetuesi të fshehtë zgjat për aq kohë sa duhet për të mbledhur prova, dhe maksimumi një vit. Angazhimi i një hetuesi të fshehtë ndërpritet sapo të pushojnë arsyet e aplikimit të tij. Një hetues i fshehtë me pseudonim ose kod përcaktohet nga personi përgjegjës.
Hetues i fshehtë është, si rregull, zyrtar i autorizuar i organit të punëve të brendshme, Agjencisë së Sigurisë-Informacionit ose Agjencisë së Sigurisë Ushtarake, dhe nëse rrethanat e veçanta të rastit e kërkojnë, një person tjetër, i cili mund të jetë shtetas i huaj. Për të mbrojtur identitetin e hetuesit të fshehtë, autoritetet kompetente mund të ndryshojnë të dhënat në bazat e të dhënave dhe të lëshojnë dokumente personale me të dhënat e ndryshuara.
Gjatë angazhimit, hetuesi i fshehtë i paraqet raporte periodike eprorit të tij të drejtpërdrejtë, i cili pas përfundimit të angazhimit të hetuesit të fshehtë dorëzon fotografi, regjistrime optike, audio ose elektronike, dokumentacionin e mbledhur, të gjitha provat e marra dhe një raport që përmban: kohen e fillimit dhe e përfundimit të angazhimit të hetuesit të fshehtë; kodi ose pseudonimi i hetuesit të fshehtë; përshkrimin e procedurave të aplikuara dhe mjeteve teknike; të dhëna për personat e përfshirë në veprimin e posaçëm provues dhe një përshkrim të rezultateve të arritura. Hetuesi i fshehtë mund të merret në pyetje me kod ose me pseudonim në procedurë penale si dëshmitar, në mënyrë të tillë që palëve dhe mbrojtjes të mos u zbulohet identiteti i hetuesit të fshehtë. Megjithatë, Kodi përcakton se një vendim gjyqësor nuk mund të bazohet ekskluzivisht ose në një masë vendimtare në dëshminë e një hetuesi të fshehtë.
Sipas Kodit të Procedurës Penale, është e ndaluar dhe e dënueshme që një hetues i fshehtë të nxisë kryerjen e një vepre penale, pra të veprojë si agjent provokator. Nëse vepron në kundërshtim me ndalimin e lartpërmendur dhe merr rolin e agjentit provokator, hetuesi i fshehtë nuk do të mbulohet nga mbrojtja penale, d.m.th. do të jetë përgjegjës për nxitjen si një formë bashkëpunimi. Në rastet kur një hetues i fshehtë nxit një person të kryejë një vepër penale, do të ketë përgjegjësi penale për shkak se duke tejkaluar autoritetin e tij ka shkelur ndalimin e parashikuar me ligj, pavarësisht se veprimtaria e tij legalizohet me vendim gjykate. Disa autorë arrijnë në përfundimin se një oficer policie që është në detyrën e një hetuesi të fshehtë, por në të njëjtën kohë është një agjent-provokator, nuk mbulohet nga asnjë mbrojtje ligjore penale, dhe përgjegjësia e tij për nxitje si formë e bashkëpunimit nuk përjashtohet.
Duke pasur parasysh se nxitja përfshin çdo veprim që provokon ose përforcon me dashje vendimin e një personi tjetër për kryerjen e një vepre penale, kur vlerëson një nxitje të mundshme (dhe formën e saj), gjykata duhet të marrë parasysh të gjitha faktet dhe rrethanat, dhe në veçanti: 1) nëse hetuesi i fshehtë, si pjesë e veprimtarisë së tij, e ka çuar të dyshuarin në kryerjen e veprës penale që ndryshe nuk do ta kryente; 2) cila është natyra e nxitjes; 3) çfarë lloji të veprës penale është përfshirë në rastin konkret; 4) cila është shkalla e predispozicionit kriminal të kryesit në lidhje me veprën penale të kryer; 5) nëse kryesi është dënuar më parë për llojin e njëjtë apo të ngjashëm të veprës penale dhe 6) cili është konteksti i rolit aktiv ose pasiv të hetuesit të fshehtë në mbledhjen e provave të caktuara dhe veprën penale të kryer.
Kodi i Procedurës Penale shprehimisht ndalon dhe dënon nxitjen për kryerjen e një vepre penale, ndërsa përgjegjësia e hetuesit të fshehtë për një vepër penale të kryer nuk parashikohet shprehimisht. Nëse një hetues i fshehtë kryen drejtpërdrejt një vepër penale ose merr pjesë në kryerjen e saj si bashkëpunëtor, lind pyetja për shkallën e përgjegjësisë së tij. Në literaturë theksohet se punonjësi i policisë nuk do të përgjigjet për disa veprime të kryera në cilësinë e hetuesit të fshehtë, si p.sh. përdorimi i dokumenteve personale false për qëllime “legjendizimi” apo shoqërimi me qëllim kryerjen e veprave penale. Një hetues i fshehtë, megjithatë, nuk guxon të marrë pjesë në kryerjen e veprave të tjera penale, sepse sipas legjislacionit penal, për të zbatohen edhe rregullat e përgjithshme për përgjegjësinë penale.
Interpretime të ndryshme të përgjegjësisë së hetuesit të fshehtë janë grupuar nga autorë individualë si më poshtë: 1) hetuesi i fshehtë nuk përgjigjet për veprën penale që e kryen si pjesë e grupit të organizuar kriminal, sepse ajo buron nga natyra dhe thelbi i përfshirjes së tij, d.m.th. angazhimi dhe infiltrimi i tij në mjedisin kriminal nënkupton kryerjen e veprave penale; 2) përgjegjësia penale e hetuesit të fshehtë ekziston, por përjashtohet me aplikimin e institutit të mundësisë së fundit, d.m.th. nëse një hetues i fshehtë kryen një vepër penale që nuk lidhet me veprimtarinë e tij, atëherë përgjegjësia e tij përcaktohet në përputhje me rregullat e përgjithshme për përgjegjësinë penale dhe 3) hetuesi i fshehtë është përgjegjës për veprën penale të kryer gjatë punës së tij, por përgjegjësia kushtëzohet nga lloji dhe pesha e veprës së kryer.
Si një nga zgjidhjet e mundshme të situatës kontestuese të përgjegjësisë penale të hetuesit të fshehtë, evidentohet përcaktimi ligjor i veprimeve (që paraqesin thelbin e veprës penale) që mund të kryejë hetuesi i fshehtë gjatë punësimit të tij. Veprimi i hetuesit të fshehtë është i padiskutueshëm vetëm kur masat dhe veprimet që synojnë vërtetimin dhe zbulimin e veprës penale kryhen pa hyrë në zonën e dënueshme, pra pa veprimin e tij si nxitës ose ekzekutues.
Autori është njohës i kriminalistikës dhe krimit të organizuar.
