Praktika e shtetit kushtetues demokratik diskutohet periodikisht në literaturë, veçanërisht në kontekstin e një reflektimi kritik mbi pretendimet e sistemit tonë shtetëror, edhe në Civis Mundi. Në këtë numër shtojmë një kontribut të ri përkatës. Ajo që bie në sy në këtë është, ndër të tjera, kritika për tabuizimin e kërkimit për pushtet që nga vitet 1960. Kjo shihet si një fenomen i jashtëzakonshëm, sepse shteti i së drejtës nuk mund të funksionojë pa një operacionalizimin adekuat të pushtetit.Tipi i modernitetit të qytetërimit perëndimor-liberal ndryshon nga sistemet autoritare nga synimi për t’i nënshtruar proceset e pushtetit disiplinës së ligjit. Por kjo nuk e zgjidh problemin e energjisë. As koncepti liberal i modernitetit nuk është i aftë për një gjë të tillë, megjithëse e paraqet veten si një qeveri ligjesh, jo njerëzish. Edhe në një kontekst liberal-demokratik, motivi i pushtetit mbetet një fakt i pashmangshëm, i domosdoshëm për shpjegimin e sjelljeve politike. Dhe në versionin e modernizuar të motivit të mjeshtërisë, ai madje është bërë motori kryesor i modernitetit. Falë zhvillimit të shtetit ligjor, problemi i pushtetit është bërë në mënyrë racionale i diskutueshëm, i verifikueshëm dhe deri diku i menaxhueshëm.Në një konceptim ligjor lider modern siç është pozitivizmi ligjor, në fund të fundit, nuk është shkuar më larg se një paketim ligjor i problemit të pushtetit, duke pasur parasysh faktin se detyrimi (sanksionet) qeveritar konsiderohet si një karakteristikë vendimtare e së drejtës pozitive. Dhe ky detyrim, nga ana tjetër, kthehet në parimin e sovranitetit shtetëror. Dhe ky nuk është gjë tjetër veçse një parim ligjor i pushtetit.
Albert Einstein u mërzit nga qytetarët që nuk kishin njohuri as për parimet më elementare të shpikjeve teknologjike që luanin një rol kaq të rëndësishëm në jetën e tyre të përditshme. Ai e shprehu këtë bezdi në fjalimin e tij në hapjen e ekspozitës në radio dhe gramafon më 22 gusht 1930 në Berlin Kritika e Ajnshtajnit është më aktuale se kurrë, pasi – më shumë se tetëdhjetë vjet më vonë – ne kemi përjetuar një zhvillim në shkencë dhe teknologji që është unik në histori. Prandaj nuk ka asnjë dyshim për rëndësinë e zbulimeve të shkencës beta për ekzistencën tonë të përditshme.A kanë qenë kaq vendimtare për përparimin njerëzor edhe shkencat shoqërore dhe ato humane? Në çdo rast, kontributi i tyre në zhvillimin e shtetit kushtetues demokratik – i cili po aq pozitivisht ka formësuar dhe përcaktuar cilësinë e jetës në pjesën tonë të botës – është i padiskutueshëm.
Duke elaboruar kritikën e Ajnshtajnit, pyetja është nëse ne ende e kuptojmë se çfarë nënkupton shteti kushtetues demokratik dhe, mbi të gjitha, mbi cilat baza primare bazohet. A ka ende mbështetje shteti kushtetues demokratik? A është ndoshta mungesa e njohurive dhe e mbështetjes shkaku që mediat raportojnë gjithnjë e më shpesh për një qeveri të dështuar dhe administratorë të korruptuar[2], apo ka një prirje të përgjithshme shoqërore për t’iu qasur qeverisë në mënyrë kritike? Tashmë është e njohur gjerësisht se një shtet kushtetues që funksionon mirë nuk është i dhënë, por kërkon mirëmbajtje të vazhdueshme ligjore, politike dhe sociale; Për shembull, në mesin e vitit 2007, Ministrat e Drejtësisë dhe të Brendshëm dhe Marrëdhëniet me Mbretërinë krijuan një Komitet për Propagandimin e Vlerave Themelore të Sundimit të Ligjit, i cili raportoi në shkurt 2008 me një numër të madh sugjerimesh për t’i bërë qytetarët më të njohur me vlerat thelbësore të shtetit kushtetues holandez. Në këtë temë është i përfshirë në mënyrë aktive edhe Këshilli Shkencor për Politikat Qeveritare, siç dëshmohet nga numri i madh i studimeve dhe projekteve në fushën e Qeverisjes, Sundimit të Ligjit dhe Shtetësisë[3]. Përveç kësaj, shkencëtarë individualë japin alarmin për funksionimin dhe mbijetesën e shtetit të së drejtës[4].Edhe pse hulumtimi mbi pikëpamjet e qytetarëve për sundimin e ligjit jep pamje të përziera[5], sinjalet rreth kërcënimeve janë të qarta: vetëm numri i raportimeve të mediave është shumë i madh për të mos marrë seriozisht. Në këtë ese hulumtojmë se cilat zhvillime, apo dukuri shoqërore, kanë një efekt (negativ) në funksionimin e shtetit kushtetues demokratik. Duke i vendosur këto në një kontekst, ne shpresojmë të ofrojmë një udhëzues për analiza dhe kërkime të mëtejshme.Fjala “shteti i ligjit” erdhi në ekzistencë vetëm në shekullin e nëntëmbëdhjetë, por ideja daton nga shekulli i tetëmbëdhjetë[6]. Koncepti i ‘të drejtës demokratike, Edhe organizatat apo lëvizjet që përdorin dhunën dhe e rrethojnë veten me retorikën emancipuese të çlirimit të një vendi apo populli, në fund të fundit ndjekin vetëm një qëllim: marrjen e pushtetit[15]. Humbja e afërt e pushtetit dhe monopoli shoqërues i dhunës madje mund të shkojë aq larg sa njeriu është i përgatitur të tërheqë gjithçka në një proces të (vetë) shkatërrimit, në vend që të heqë dorë nga të gjitha arritjet dhe të përshtatet me një plejadë të re.Të nxitur nga përpjekja për pushtet dhe emancipim të përshkruar më sipër, fenomene të ndryshme shoqërore ndikojnë në funksionimin e shtetit ligjor dhe, si rrjedhojë, përbëjnë edhe bazën e një krize të mundshme. Këto dukuri përshkruhen më tej në seksionin vijues. Ajo gjithashtu tregon se si ata ndikojnë njëri-tjetrin. Para së gjithash, dallojmë tre dukuri pak a shumë ekzogjene: specializimi, tabuizimi (i konceptit të pushtetit) dhe ekonomizimi. Këto i cilësojmë si ekzogjene sepse burojnë nga një zhvillim social më i përgjithshëm (global) dhe prej andej ndikojnë në funksionimin e shtetit dhe institucioneve të tij.
