Lufta ishte një zgjim pothuajse metafizik nga ekzistenca e zbrazët e një gjumi prej plumbi.” Me këto fjalë, në vjeshtën e vitit 1914, filozofi gjerman Max Scheler përshëndeti fillimin e luftës. Ajo që të bie në sy është toni lirik që ai godet. Kjo është në kontrast të plotë me pseudonimin që do të merrte konflikti: “Mulliri i mishit” – përmes të cilit miliona njerëz do të kalonin përfundimisht.
Imazhi i zakonshëm është se brohoritjet e forta u ngritën në Evropë kur palët e ndryshme i shpallën luftë njëra-tjetrës. Ky imazh korrigjon historianin Koen Koch në Një histori e vogël e Luftës së Madhe . Në të ai demaskon ‘mitin e entuziazmit të luftës’. Ai entuziazëm ishte i kufizuar kryesisht tek ata që rrinin në shtëpi, të cilët nuk e përjetuan kurrë nga afër fushën e betejës. Koch: ‘Artistët, mësuesit dhe profesorët në veçanti folën shumë për lavdinë e luftës.Koch mund t’i kishte shtuar filozofët në këtë listë. Scheler sigurisht nuk ishte i vetëm në lirikën e tij. Shumë e lexuar në atë kohë ishte vepra e mendimtarit francez Georges Sorel, i cili gjithashtu frymëzoi Manifestin Futurist (1909). Aty thuhet: “Ne do të lavdërojmë luftën – e vetmja higjienë në botë është militarizmi dhe patriotizmi – dhe do të përçmojmë gratë.” Filozofi-teologu Martin Buber u shpreh me terma të ngjashëm kur e përshkroi luftën si “fillimin e një zeitgeist të ri”. ‘përmendur.
Lufta si mundësi e përkryer për të filluar me një plan të pastër. Ideja nuk ishte krejtësisht e re. Që nga kohët më të hershme të filozofisë, lufta është konsideruar si një forcë prodhuese. Megjithatë, kufiri midis analizës së matur dhe glorifikimit të pa maskuar të dhunës u bë më i hollë me afrimin e shekullit të njëzetë..
Si duhet ta kuptojmë këtë magji? Herakliti nuk dha shpjegime të mëtejshme dhe në këtë aspekt ai jetoi me pseudonimin e tij – ‘i errëti’. Në çdo rast, ai nuk kishte në mendje luftë konkrete nga e kaluara. Ai ishte i shqetësuar me një parim kozmik, forcën lëvizëse prapa realitetit. Lufta i duket Heraklitit si një metaforë për të treguar se konflikti është i gjithëpranishëm. Pra jo vetëm në rastin e dy ushtrive përballë njëra-tjetrës, por edhe mes rinisë dhe pleqërisë, dhe mes katër elementëve. Nëse njëri fiton, do të thotë fundi i tjetrit. Ose, siç shprehet vetë Herakliti: “Jeta e zjarrit është vdekja e ajrit dhe jeta e ajrit është vdekja e zjarrit”.Në sondazhin e tij të filozofisë greke The Dream of Reason (2001), Anthony Gottlieb e përmbledh atë në këtë mënyrë: “Për Heraklitin, ajo që është e kundërta është gjithmonë një kundërshtar.” Kjo pikëpamje do të ndikonte shumë mendimtarë, megjithëse kishte kaluar shumë kohë. Trashëgimtarët e tij më të mëdhenj nuk i ndeshim deri në shekullin e nëntëmbëdhjetë.Filozofi gjerman G.W.F. Hegeli, motivi i luftës merr një dimension historik. Është, thotë ai, rrahja e zemrës së historisë. Konfliktet përfshijnë sakrifica, por ato sjellin edhe njohuri të reja në dritë. Vetëm duke kapërcyer kontradiktat, njerëzimi e njeh veten më mirë. Kjo shkon hap pas hapi, por përfundimisht rezulton në një nivel gjithnjë e më të lartë qytetërimi.
Shembulli më i famshëm i Hegelit vjen nga Fenomenologjia e Mendjes së tij (1806) dhe merret me marrëdhëniet midis skllavit dhe zotërisë së tij. Të dyja palët janë të pakënaqura me marrëdhënien e tyre. Kjo është e qartë për skllavin, por zotëria e kupton gjithashtu se në situatën ekzistuese nuk do të marrë kurrë njohjen që dëshiron. Ai mund të jetë eprori, por njohja e vërtetë nuk mund të detyrohet. Kështu, konflikti mes dy palëve – teza kundër antitezës – përgatit tashmë sintezën: një formë shoqërie në të cilën të gjithë qytetarët janë njësoj të lirë, demokraci liberale. Lirizmi tepër i guximshëm i luftës ishte gjithashtu i pavendosur në veprën e Hegelit. Nuk kishte asnjë arsye që ai të trazonte shoqërinë. Ne te kunderten. Ai e pa Prusinë në fillim të shekullit të nëntëmbëdhjetë si kulmin e historisë. Ai shtet demonstroi një sasi të paparë lirie.
Në dekadat në vijim, glorifikimi i luftës dhe dhunës u rrit. Gjatë gjysmës së dytë të shekullit të nëntëmbëdhjetë u përgatit euforia e mëvonshme e Scheler cum suis rreth luftës. Konservatorizmi i Hegelit u kthye në një shtysë revolucionare, e cila, në rastet më ekstreme, synonte të fshinte të gjitha strukturat ekzistuese.Kjo shtysë frymëzoi, ndër të tjera, veprën e Karl Marksit, babait të komunizmit. Ai i formoi kryesisht idetë e tij në kafene. Gjërat u fermentuan dhe u krijuan atje dhe ajo atmosferë u përkthye në prozë gjakatare. Ai pa një shoqëri shumë të ndryshme nga Hegeli, punën e të cilit e përvetësoi me padurim në të njëzetat e tij. Po, kishte liri, mendoi ai, por ajo ishte e kufizuar në një pakicë – në zhargonin marksist: borgjezia. Sipas tij, kjo u kundërshtua nga proletariati, i cili jetonte në varfëri dhe nuk kishte asnjë të drejtë.Kjo pabarazi nuk duhej të vazhdonte, mësoi Marksi në Manifestin e tij Komunist (1848). Në fakt, nuk mund të zgjaste, sepse në një moment duhej të kthehej në një luftë klasash. Historia vazhdoi sipas ligjeve të hekurta dhe faza e fundit nënkuptonte realizimin e shoqërisë pa klasa. Më në fund, prona private, rrënja e gjithë mjerimit, do të shfuqizohej.
Kjo gjendje përfundimtare nuk do të ndodhte pa një luftë, doli. Në vitin revolucionar të 1848, qytetarët në mbarë Evropën kërkuan më shumë pjesëmarrje dhe punëtorët kërkonin kushte më të mira pune. Qeveritë shtypën kryengritjet; në Vjenë pati 3000 viktima. Më vonë, Marksi mbrojti përgjigjen me mosbindje civile dhe jo më taksa, por fillimisht ai e kërkoi zgjidhjen në kundërdhunën. Sipas tij, ky ishte “vetëm një mjet për të kufizuar dhe përqendruar agoninë vrastare të shoqërisë së vjetër dhe mundimet e përgjakshme të së resë – dhe kjo është nëpërmjet terrorit revolucionar”.Një neveri e ndjerë thellë ndaj borgjezisë do të vazhdonte të ushqente lirizmin e luftës. Më pas ‘borgjezi’ fitoi konotacionin negativ, sipas Frits Bolkestein në De Intellectual Temptation (2012), i cili e ka ruajtur termin deri më sot. Megjithatë, kjo neveri gradualisht mori një formë tjetër nga ajo e Marksit. Gatishmëria e tij për të përdorur forcën ishte e motivuar ekonomikisht, ndërsa obsesioni i tij me paratë ishte një pikëllim për filozofët e mëvonshëm. Në fakt, sipas tyre, kjo ishte vetëm për sëmundjen nga e cila vuante qytetërimi perëndimor.
Shoqëritë evropiane kaluan nëpër zhvillime të mëdha në fund të shekullit të nëntëmbëdhjetë. Rritja ekonomike befasuese në veçanti ishte një pengesë. “Shumë intelektualë evropianë e konsiderojnë përparimin e papritur material […] si një kërcënim për kulturën,” thotë Unease with Modernity (2001), një përmbledhje esesh mbi epokën në fjalë. “Në fund të fundit, ky progres material sjell me vete standarde të reja dhe rrjedhimisht edhe norma dhe vlera të reja drejt të cilave përqendrohet shoqëria. Intelektualët para së gjithash kanë frikë nga prishja morale. Ata menduan se rënia ishte aq e madhe sa kërkonte kontrollin më të fuqishëm. Lufta duhej ta përmbushte këtë funksion, sipas një numri të jashtëzakonshëm filozofësh. Argumenti vazhdoi afërsisht në dy linja të ndryshme. Në radhë të parë, fusha e betejës ishte vendi për të bërë gjëra të mëdha. Ushtari ishte fotonegativi i qytetarit të dremitur, për të cilin Friedrich Nietzsche shpiku termin ‘njeriu i fundit’. Tek Kështu foli Zarathustra (1883-1885), kjo figurë është pak a shumë personifikimi i materializmit vulgar që do të mbërthente shoqërinë. Njeriu i fundit nuk donte asgjë më shumë se një çati mbi kokë dhe devijime të herëpashershme. Përveç kësaj, ai nuk kishte pothuajse asnjë ambicie. Çfarë virtytesh si vetëflijimi dhe heroizmi përfshinte, ai nuk e dinte më fare.A u shfaq këtu admirimi i Niçes për Heraklitin? Si filolog, ai e njohu mendimtarin grek në mënyrë të vazhdueshme. Në çdo rast, ai flirton me luftën në vende të ndryshme në punën e tij. “Unë i mirëpres të gjitha shenjat,” thotë ai në The Merry Science (1882), “të cilat tregojnë fillimin e një epoke më mashkullore, luftarake, e cila kryesisht rikthen trimërinë.” Disa dekada më vonë, Nietzsche-s iu shërbye sipas dëshirës dhe thirrjes së tij. . Ai vdiq në vitin 1900, por me siguri kishte lexuar përvoja si Ernst Jünger me miratim. Junger gjithashtu, jo vetëm një mendimtar, por edhe një ushtar, nuk e konsideronte luftën si një të keqe të domosdoshme, por si një skenë për të treguar se çfarë vlenit. Prandaj lavdërimi i tij për ushtarët si “princat e llogoreve”. Ata që ndjenin baltën e fushëbetejës dhe nuhatën tymrat e barutit ishin vërtet të gjallë.Përveç të qenit një skenë për t’u lavdëruar, lufta shërbeu si një operacion pastrimi në nivel makro. Në De Intellectual Temptation, Bolkestein diskuton gjerësisht vitet në të cilat glorifikimi i dhunës arriti një pikë vlimi. Studimi i tij tregon se sa fjalë për fjalë mund ta marrim imazhin e luftës si agjenti i fundit i pastrimit. I fortë ishte besimi në ‘mitin e pastërtisë’. Shumë ishin mendimet për një epokë krejtësisht të re ose ‘Zeitgeist’, siç e quajti Buber.Zakonisht mbetej e paqartë se si duhet të dukej rendi shoqëror. Por neveria ndaj rendit qeverisës ishte e madhe; ky ishte justifikimi i mjaftueshëm për ta fshirë atë. Në këtë drejtim, fjalët e perandorit gjerman Wilhelm II ishin të rëndësishme. Ai e quajti luftën “një stuhi pastruese”. Efekti pastrues i stuhive: në mënyrë të pavullnetshme mendimet kthehen në përmbytjen e Zanafillës, e cila lau tokën nga mëkatet e saj.
Ky OPINION është huazuar nga media BOTASOT.INFO
