Shantazhi emocional mund të karakterizojë marrëdhëniet romantike, si dhe çdo lloj lidhjeje tjetër ndërpersonale. Shantazhi emocional nuk është domosdoshmërisht sinjali se marrëdhënia është e destinuar të përfundojë, por mund të jetë tregues i një dinamike jofunksionale.
Çfarë është saktësisht shantazhi emocional? Është një mjet që përdoret qëllimisht për të ushtruar kontroll mbi marrëdhënien. Shantazhi emocional përdor logjikën e frikës, fajit dhe imponimit moral. Në disa raste, shantazhet emocionale mund të jenë më delikate. Në këtë artikull do të shohim shembujt më të zakonshëm, edhe nëse rastet janë të pafundme.
Si funksionon shantazhi emocional?
Shantazhi emocional nuk shfaqet brenda natës. Ata që e kanë studiuar këtë fenomen kanë arritur të shënojnë disa faza. Para së gjithash, ekziston një fazë paraprake në të cilën vendoset lidhja. Gjashtë faza specifike do të fillojnë nga këtu:
Kërkesa
Rezistenca
Presioni
Kërcënimi
Pajtueshmëria
Përsëritja
Kërkesa
Faza e parë e shantazhit emocional përfshin një kërkesë që mund të jetë pak a shumë e qartë. Për shembull: “nuk duhet të rrish më me ata njerëz”. Në formën më manipuluese, kur del me miqtë, shantazhuesi nuk është miqësor me ty, ndyhet dhe kur i kërkon diçka është i padisponueshëm. Nëse ndonjëherë arrin në thelbin e çështjes, ai do t’ju thotë: “Nuk më pëlqen se si sillen miqtë tuaj me ju, nuk mendoj se është mirë që ju të rrini me ta”. Kërkesa e tij vjen si një përpjekje për të kuruar, mesazhi që kalon “Unë kujdesem për ty, vuaj për ty…” kur në realitet, shantazhuesi thjesht përpiqet të kontrollojë zgjedhjen e njerëzve me të cilët mund dhe nuk mund të shoqërohesh.
Rezistenca dhe presioni
Nëse përpiqeni të veproni vetë, do të merrni një përgjigje pasive-agresive të ndjekur nga presioni. Në një marrëdhënie të shëndoshë, nëse tregoni rezistencë, tjetri e respekton: kupton që ju keni vendosur një kufi, një kufi të pakapërcyeshëm. Personi që ju vlerëson e respekton atë kufi dhe vazhdon të punojë për rritjen e tij pa kufizime. Përkundrazi, shantazhuesi do të gjejë një mënyrë për ta shkelur atë kufi. Nuk duhet të ketë asnjë rrezik për të. Ju do të duhet të modeloni veten sipas dëshirës së tij.
Në një marrëdhënie të shëndetshme, kur ka fërkime, ka një argument për të gjetur një zgjidhje që do t’ju funksionojë të dyve. Një shantazhues emocional kërkon pretendimin e tij. Në momentin e parë, ai përsërit kërkesën origjinale, duke e ripërcaktuar me terma të tjerë: “Unë po mendoj vetëm për të ardhmen tonë, shqetësohem për mirëqenien tënde”, ose, klasikja e madhe, “nëse më ke dashur vërtet, ti do ta bëje”.
Në fazën e presionit, fillojnë gjithashtu kritikat dhe poshtërimi, të gjitha për të dëmtuar vetëvlerësimin tuaj dhe për të vendosur skenën. Këtu do të fillojë shantazhi i vërtetë.
Kërcënimet
Shantazhi nuk është gjë tjetër veçse kërcënim. Kërcënime për braktisje, për shkatërrim, për të vjedhur diçka të çmuar që ju intereson. Kërcënimet mund të jenë të ndryshme. Ai shkon nga “nëse dilni me miqtë tuaj sonte, kur të ktheheni nuk do të më gjeni” në “nëse nuk qëndroni me mua sonte, pikërisht kur kam më shumë nevojë, do të gjej dikë tjetër që do ta bëjë”.
Pajtueshmëria dhe përsëritja
Në këtë pikë është e qartë, nëse nuk e përmbushni këtë kërkesë, marrëdhënia do të bëhet ferr. Këtu do të filloni të përmbushni kërkesën e shantazhuesit emocional, këtu hiqni dorë. Pajtueshmëria është një proces rraskapitës, sepse ata që vuajnë nga shantazhi emocional fillojnë ta lënë veten mënjanë, kanë nevojë pas nevoje, fillojnë një proces vetëmohimi ku përfundimisht do ta mohojnë veten.
Kënaqja e shantazhit të partnerit do ta stabilizojë sërish marrëdhënien, por pas një faze të parë kënaqësie, ku shantazhuesi do t’ju bëjë të ndiheni të kënaqur, do të fillojë me një kërkesë të re. Skenari i sapo përshkruar do të përsëritet vazhdimisht. Sipas psikoterapistes Susan Forward, e cila në vitet ’90 e studioi këtë dinamikë për të kënaqur tekat e saj, shantazhuesi emocional përdor tre përbërës: Frikën, Fajin dhe detyrimin.
Frikë, faj dhe detyrim
Një person mund të përdorë frikën e partnerit të tij dhe të kërcënojë me braktisje, ndonjëherë edhe në një mënyrë delikate. “Nëse ky është vendimi juaj, atëherë unë do të veproj në përputhje me rrethanat”, duke aluduar për një largim. Problemi këtu është se e pathëna peshon më shumë se fjalët e folura. Shumë më i qartë është shantazhi i tipit “nëse nuk e bën, do ta kuptoj që nuk interesohesh për mua, atëherë do ta di vlerën që i jep kësaj marrëdhënieje”. Frika, detyrimi dhe faji. Të tre përbërësit bashkohen dhe krijojnë një përzierje shpërthyese.
Shantazhi i bazuar në detyrim është përgjithësisht ai i iniciuar nga kryefamiljari ose nga ai që prodhon më shumë të ardhura në shtëpi. Detyrimi shkakton një detyrim të menjëhershëm. Në shantazh, tjetrit i kujtohet se varet nga financat e tyre dhe se do të bënin mirë të mos bënin hapa fals. Shantazhi ekonomik është jashtëzakonisht i vogël.
Kur shantazhi bazohet në faj, ndodh një manipulim i dyfishtë: shantazhuesi të bën të ndihesh barrë! Frazat klasike citojnë: “Pas gjithçkaje që kam bërë për ty, kjo është më e pakta që mund të bësh”. Në një mënyrë më delikate, ky shantazh kthehet në: “nëse nuk e bën, nuk e di se çfarë mund të bëj, unë jam i aftë për çdo gjë”.
Llojet e shantazhuesve emocionalë
Sipas vëzhgimeve të studiuesve Frazier dhe Forëard, ekzistojnë lloje të ndryshme shantazhuesish emocional: ndëshkuesi, vetëndëshkuesi, viktima ose viktima e rreme dhe tunduesi ose joshësi. Le të shohim karakteristikat tipike dhe dinamikën e përsëritur. Të mësosh të dallosh këto modele të sjelljes është hapi i parë për të arritur në siguri.
Ndëshkuesi
Ky lloj shantazhuesi është jashtëzakonisht i qartë. Ai do t’ju tregojë atë që dëshiron dhe do t’ju tregojë dënimin që ju pret nëse nuk e ndiqni atë. Ndëshkuesit përdorin agresionin, trajtimin e heshtjes, privimin e parave… Dënuesi mund të kalojë në ndëshkim kur gjërat nuk shkojnë sipas planeve të tij.
Shembull: “Sot ishte një ditë e mrekullueshme në punë! Duhet të festojmë, darkë dhe romancë…”. “Uau, bukuroshe, urime, jam shumë i lumtur. Fatkeqësisht dita ime ishte shumë e vështirë dhe jam i rraskapitur, më duhet të pushoj”. Këtu mund të dëgjoni përplasjen e dyerve dhe mbylljen absolute. Nëse ndonjëherë përpiqesh të flasësh me ta, ata refuzojnë të përgjigjen, nëse nuk e kanë marrë atë që duan, atëherë duhet të vuash.
Në mënyrë të ngjashme, nëse nuk e keni përmbushur kërkesën tuaj, ai mund të mos ju përgjigjet në whatsapp për ditë të tëra, madje duke parë mesazhet tuaja. Heshtja e tij është ndëshkimi juaj.
Vetë-ndëshkuesi
Nëse ndëshkuesi mbështetet në frikë, vetë-ndëshkuesit mbështeten më shumë në detyrimet morale dhe ndjenjat e fajit. “Nëse nuk më jep hua paratë, nesër ma marrin makinën, këtë nuk mund ta bësh me mua”. “Nëse nuk mund të jetoj me ju, ku mund të qëndroj tjetër?” Çfarë do të ndodhë me mua?”. Ndëshkuesi e vendos problemin e tij sikur të ishte përgjegjësia juaj, do të ishte dështimi juaj për të kryer dënimin. Vetë-ndëshkuesit nuk i njohin përgjegjësitë e tyre dhe i kalojnë vështirësitë e tyre si gabime të të tjerëve për t’i bërë ata më të prirur për të ofruar ndihmë.
Viktima ose viktima e rreme
Këto janë më të këqijat për t’u trajtuar. Ata e paraqesin veten si njerëz të dobët dhe të vuajtur. Ata nuk kërkojnë asgjë të qartë, por janë aq të aftë sa arrijnë t’i përcjellin pritshmëritë e tyre pa fjalë. Pritshmëria është që ju të bëni diçka për ta. Ata peshojnë çdo fjalë që thoni dhe janë gati të ofendohen dhe të veprojnë sikur i keni përbuzur. Kështu që të bëjnë të ndihesh borxhli ndaj tij.
Tunduesi ose joshësi
Tunduesi paraqitet si një person joshës dhe i sjellshëm. Shantazhi i tij është i kundërt, ai nuk ju ofron ndëshkim, as nuk përdor ndjenjat e fajit, por arrin t’ju ngacmojë duke ju ofruar një shpërblim. Shpërblimet janë shpesh lavdërime ose kënaqësi simbolike.
Personi që është më i prirur të kënaqë tunduesin është ai i uritur për mirësi dhe pranim. Tunduesi ju josh me komplimente dhe lavdërime, në mënyrë që t’ju vërë në dispozicion për t’iu përgjigjur pozitivisht kërkesave të tij. Njësoj si: “wow, ju jeni jashtëzakonisht i aftë, kompania nuk do të dinte se çfarë të bënte pa ty”, ose “ke aftësitë e duhura për t’u bërë kryepunëtor, duhet vetëm pak kohë për t’ia bërë të qartë të gjithëve” dhe ndërkohë puna shtohet, punon shumë, por ngritja në detyrë nuk vjen.
