Do të doja të flisja me ju për problemet bashkëkohore të demokracisë. Unë them problemet bashkëkohore të demokracisë dhe jo problemet e demokracisë bashkëkohore, sepse sot nuk ka demokraci të vërtetë askund. Ka (ndoshta) disa oligarki liberale në disa vende që janë relativisht të privilegjuara ose të privilegjuara në shumë mënyra. Tani duhet të jemi më shumë se pesë miliardë njerëz në këtë planet, nga të cilët mezi 500 ose 600 – më së shumti 700 – milion jetojnë në vende ku uria nuk është një problem i zakonshëm ose ku persekutimi, burgosja dhe shtypja nuk janë realitete të përditshme. Por edhe në vendet e zhvilluara ekonomikisht dhe politikisht liberale, situata është vetëm në dukje e tolerueshme, por në realitet e dëshpëruar. Të dëshpëruar sepse, për fat të keq, askush nuk mund të shohë përtej hundës së tyre. Megjithatë njeriu sot përballet me probleme të mëdha.
Para së gjithash, është problemi i përmendur më lart. Gjashtë nga shtatë ose ndoshta shtatë nga tetë njerëz jetojnë në një gjendje varfërie dhe shtypjeje të tmerrshme. Më pas është problemi mjedisor që i lë të gjithë indiferentë ose vetëm të interesuar në një farë mënyre, ndërkohë që aktualisht jetojmë në një fuçi baruti ose, për të përdorur një metaforë tjetër, duke sharruar sistematikisht degën në të cilën ulemi ditë pas dite. Pikërisht në këtë moment do të ketë 100,000 ha. Pyjet tropikale braziliane u dogjën për t’i hapur rrugë tokës bujqësore. Por jo vetëm në Brazil, por edhe kudo në zonën tropikale, pyjet po shkatërrohen. Ky shkatërrim i pyjeve shoqërohet me shfarosjen e mijëra e madje dhjetëra mijëra specieve biologjike. Siç ka thënë dikur një shkencëtar i njohur, historianët e ardhshëm nuk do ta konsiderojnë çmendurinë më të madhe të njerëzimit të shekullit të 20-të që ai zhvilloi luftëra ose zhvilloi bombën atomike apo edhe që ajo u balancua në prag të një lufte bërthamore të tretë botërore, por që ajo po shkatërronte pasuria biologjike e tokës gjatë kësaj periudhe.
Çfarë po ndodh realisht në vendet e zhvilluara dhe relativisht liberale? Gazetarët dhe politikanët flasin për demokracinë. Sistemi aktual i qeverisjes është, natyrisht, krejtësisht oligarkik. Ka disa anë liberale të këtij sistemi oligarkik: të drejta të caktuara njerëzore dhe qytetare, i ashtuquajturi shtyp i lirë, e kështu me radhë. Por nëse marrim parasysh se kush sundon në të vërtetë, kush e ka në të vërtetë pushtetin, arrijmë në përfundimin se edhe në periudhat e plasaritura të të ashtuquajturës demokraci romake – e cila nuk ishte kurrë demokraci, por oligarki – përqindja e atyre që ishin në pushtet në shoqëria më e lartë se sa është tani. Për të ilustruar: në Francë ka një popullsi të rritur dhe votues prej rreth 35 deri në 37 milionë njerëz. Nëse mbledhim të ashtuquajturën klasë politike, mjeshtrit e ekonomisë, njerëzit që luajnë një rol të rëndësishëm në manipulimin e opinionit publik, kryesisht nëpërmjet medias, me siguri do të arrijmë në një total prej 3700 personash. Ky është një raport prej 1 në 10,000. Në të njëjtën kohë, ka nga ata që kritikojnë demokracinë e lashtë athinase, sepse një popullsi e lirë prej rreth 100,000 njerëz kishte rreth 100,000 skllevër. Nuk e them këtë për të falur skllavërinë, sigurisht. E them këtë për të vendosur situatën e sotme në perspektivën e duhur. Unë supozoj se nëse bëni një vlerësim të ngjashëm të balancës së pushtetit në Greqi sot, do të hasni rreth 800 deri në 1000 sundimtarë të vërtetë. Kjo është situata sot.
Në të njëjtën kohë me këtë situatë, vërejmë një fenomen sa vendimtar aq edhe të rëndësishëm. Banorët e këtyre vendeve luajtën një rol të rëndësishëm në histori. Nuk po flas tani për beteja dhe pushtime, por për qytetërim dhe krijimin e institucioneve politike. Në vazhdën e epokës së errët, e cila sundoi nga koha romake deri në agimin e kohëve moderne, një lëvizje e re lirie lindi në Evropë, duke filluar me borgjezinë e parë në përpjekjet e saj për të vendosur vetëqeverisjen urbane. Pas shumë përpjekjesh dhe falë kësaj lufte, në të cilën, përveç borgjezisë, një rol të rëndësishëm luajti edhe klasa e mesme e ulët dhe, në një fazë të mëvonshme, klasa punëtore, në këto vende u shfaqën institucione që ne zakonisht i quajmë demokratike. Këto institucione nuk u dhuruan asnjëherë nga pushtetarët apo kapitalistët, as nuk ishin rezultat i këtij sistemi ekonomik, por u pushtuan nga një luftë që kushtoi male me kufoma dhe rrëke gjaku.Po këta njerëz dhe populli grek sot? Karakterizimi më i dukshëm që mund t’u japim atyre është se ata janë në një gjendje po Vetëm kohët e fundit, me ringjalljen e të ashtuquajturit liberalizëm, teoricienët kanë dalë në plan të parë për të justifikuar këtë situatë. Ata thonë se më në fund kemi arritur lirinë e vërtetë: individualizmin. Secili është i shqetësuar për jetën e tij dhe për këtë arsye nuk ka më konflikte politike dhe sociale. Trazirat dhe trazirat janë zhdukur, duke lejuar që sistemi të funksionojë më në fund. Ky arsyetim nuk është vetëm hipokrit, por përmban edhe një dozë të lartë vetëmashtrimi. Sistemi ekzistues siç funksionon sot shkatërron arsyen e tij të ekzistencës. Nëse funksionon në ndonjë mënyrë, nuk është falë njerëzve që prodhon vetë. Ajo funksionon — pavarësisht nga mentaliteti mbizotërues dhe (jo)cilësia e administratorëve të saj — sepse ende mund të gjenden njerëz në segmente të caktuara të shoqërisë dhe aparatit shtetëror (të themi x për qind e shërbimit civil, y për qind e stafit mësimdhënës ose z. përqindja e popullsisë globale të punës) të cilët ende punojnë në mënyrë tradicionale. Ata refuzojnë të bëjnë kompromis me filozofinë dhe mentalitetin mbizotërues (duke thënë “Çfarë më intereson? Kush paguan më shumë? Unë do të vendos në favor të tij”) siç duhej të bënin sipas ideologjisë dhe teorive liberale. të momentit. Ata ende udhëhiqen nga njëfarë morali. Si rezultat, të paktën disa gjyqtarë ende gjykojnë në mënyrë të paanshme, gjë që i bën të tjerët të kenë frikë prej tyre. Kjo do të thotë gjithashtu se disa mësues përpiqen t’u mësojnë nxënësve të tyre diçka në vend që të bëjnë rrëmujë dhe disa punëtorë ende po shtrëngojnë vidhat që pengojnë trenat të dalin nga shinat. Por në fakt ata nuk duhet të kenë nevojë, duke pasur parasysh atë që fitojnë, miliardat që përvetësohen rreth tyre, apo pasuritë e mëdha që, edhe në bizneset normale, krijohen në një ditë pa asnjë arsye. Nuk po flas këtu për pampers [aludim për një skandal të fundit grek, ku një bankier i dorëzoi kryeministrit paratë e fshehura në kuti pelenash]. E kam fjalën për biznesin më serioz që ndodh, për shembull, në bursën e Nju Jorkut ku pavarësisht nga çdo logjikë ekonomike (qoftë edhe e natyrës kapitaliste), miliarda bëhen në një ditë nga spekulimet. Nëse kjo situatë nuk përfundon, as biosfera në të cilën jetojmë dhe as ‘sfera’ sociale – nëse mund ta them kështu – nuk do të zgjasin shumë më gjatë.
