Shqipëria ka buxhetin e mbrojtjes më pak transparent dhe më pak të detajuara midis vendeve të rajonit. Ndërsa theksohet se Shqipëria nuk e ka përmbushur ende pragun e NATO-s prej 2% të PBB-së (1,38% në 2021). Ndër kërcënimet kryesore të sigurisë kombëtare shqiptare janë krimi i organizuar, individët e korruptuar, terrorizmi dhe përhapja e armëve të shkatërrimit në masë.
Sa i përket kërcënimeve rajonale, nacionalizmi ekstrem dhe shoqëritë e ndara shihen si pengesa për paqen. Ky është përfundimi që ka dalë nga raporti i Balkan Defense Monitor, i publikuar nga Qendra e Beogradit për Politikat e Sigurisë.
Ndërkaq, Serbia ka rritur gradualisht buxhetin e saj ushtarak që nga viti 2016 e më pas. Ajo mbetet vendi që shpenzon më shumë për sigurinë se çdo vend tjetër në rajon, duke tejkaluar 2% të PBB-së (2,42% në 2021). Bosnje Hercegovina vetëm 0,7% të PBB-së së saj e përdor për qëllime të mbrojtjes, gjë që e bën atë vendin që shpenzon më pak nga të gjitha vendet e tjera, shkruhet në raport.
SHBA-të janë donatori më i madh në sektorin e mbrojtjes për çdo vend të rajonit. Kur bëhet fjalë për anëtarët e NATO-s në rajon, ka gjithashtu një ndryshim midis shpenzimeve të raportuara në NATO dhe numrave në bilancet e qeverisë, thuhet në raport.
Këto dallime, sipas hulumtimit, janë rezultat i metodologjive të ndryshme, por shërbejnë edhe si një truk i dobishëm politik – për të qetësuar NATO-n, por edhe publikun vendas. Balkan Defense Monitor është një raport pilot mbi sektorët e mbrojtjes në gjashtë vende të Ballkanit, Shqipëri, Bosnje dhe Hercegovinë, Kroaci, Mal të Zi, Maqedoni të Veriut dhe Serbi. Raporti ka vëzhguar katër fushat që lidhen me sigurinë: si shpenzimet, dokumentet strategjike, bashkëpunimi ushtarak ndërkombëtar dhe gratë në sistemin e mbrojtjes. Duke pasur parasysh se diskursi publik në lidhje me ushtrinë në rajon ndonjëherë mund të jetë i paqëndrueshëm dhe i ngarkuar me narrativa të rrezikshme dhe të politizuara. Sipas këtij hulumtimi ka një nivel shumë të ulët të transparencës së sektorëve të mbrojtjes.
Shqipëria
Monitoruesi tregon se buxheti i mbrojtjes shqiptare është më pak transparent dhe më pak i detajuari midis vendeve të rajonit. Gjithashtu një rritje të qëndrueshme të shpenzimeve ushtarake nga viti 2017, përveç vitit 2020 për shkak të pandemisë, por Shqipëria nuk e ka përmbushur ende pragun e NATO-s prej 2% të PBB-së (1,38% në 2021). Strategjia e sigurisë kombëtare shqiptare nxjerr në pah krimin e organizuar, individët e korruptuar, terrorizmin dhe përhapjen e armëve të shkatërrimit në masë dhe armëve me rreze të gjatë veprimi si kërcënimet kryesore. Sa i përket kërcënimeve rajonale, nacionalizmi ekstrem dhe shoqëritë e ndara shihen si pengesa për paqen. Shqipëria po merr pjesë në 3 operacione shumëkombëshe – në Bosnje, Kosovë dhe Sudanin e Jugut. Shqipëria është gjithashtu i vetmi vend në rajon me një kuotë për gratë në ushtri (15%). Ajo gjithashtu ka përqindjen më të lartë të oficereve femra – 19,51% dhe pozita më e lartë e mbajtur nga një grua është ajo e gjeneralit.
Bosnjë dhe Hercegovinë
Të dhënat tregojnë se pothuajse 90% e buxhetit ushtarak të Bosnje Hercegovinës është shpenzuar për personel ushtarak. Bosnja dhe Hercegovina mbetet i vetmi vend në rajon që nuk ka miratuar një dokument të madh strategjik që nga viti 2007. Kërcënimet më të mëdha për Bosnjen, sipas strategjisë së saj nga viti 2008, janë armiqësitë politike dhe sociale të shkaktuara nga lufta, ekstremizmi nacionalist dhe zbatimi jo i plotë i Marrëveshjes së Paqes të Dejtonit. Bosnje Hercegovina po merr pjesë në 3 operacione shumëkombëshe – në Mali, Republikën e Afrikës Qendrore dhe Kongo. Vetëm 6,96% e grave janë personel ushtarak dhe koloneli është pozicioni më i lartë i mbajtur nga një grua.
Kroacia
Buxheti ushtarak kroat ka përjetuar rritje të qëndrueshme që nga viti 2016, por ka pasur gjithashtu një rritje të mprehtë në vitin 2021 për shkak të blerjes së 12 Dassault Rafale – avion luftarak francez. Analizat tregojnë se buxheti ushtarak kroat është më transparenti në rajon. Kroacia ndan 1,71% të PBB-së së saj për ushtrinë. Kërcënimet kryesore sipas Strategjisë Kombëtare të Mbrojtjes 2017 janë çështjet e pazgjidhura për kufijtë me disa vende fqinje dhe terrorizmi. Kroacia merr pjesë në 9 operacione ushtarake jashtë vendit – Kosovë, Mesdhe, Irak, Spanjë, Libi, Indi, Sahara Perëndimore, Liban dhe Kuvajt. 14,6% e punonjësve në ushtri janë gra dhe 10,4% e tyre janë në poste komanduese. Grada më e lartë që mban një grua është ajo e gjeneral brigade.
Mali i Zi
Mali i Zi shpenzon 0,9% të PBB-së së tij për mbrojtjen, duke e bërë atë shpenzuesin e dytë më të vogël në rajon. Strategjia e saj e sigurisë kombëtare nga viti 2019 zbulon pjesëmarrjen në NATO si parakusht kryesor për sigurinë e Malit të Zi. Çështjet e kaluara dhe të pazgjidhura mund të sjellin destabilizimin në rajon sipas strategjisë së tij të mbrojtjes. Mali i Zi merr pjesë në 5 operacione ushtarake ndërkombëtare – në Kosovë, Irak, Sahara Perëndimore, Mali dhe Somali. Numri i grave në ushtri është rritur me 60% nga viti 2019 në 2022 dhe tani ato përbëjnë 10,35% të personelit.
Maqedonia e Veriut
Maqedonia e Veriut ndan 1,43% të PBB-së së saj për ushtrinë dhe një rritje prej 30% midis 2017 dhe 2020-s. Gjithashtu, ajo ka blerë gjithashtu automjete të lehta Stryker në 2021, disa nga kërcënimet më të mëdha sipas strategjisë së saj të mbrojtjes janë ekonomia e pamjaftueshme rritja, korrupsioni, krimi i organizuar, radikalizmi dhe ekstremizmi. Aktualisht po merr pjesë në 4 misione shumëkombëshe – në BeH, Kosovë, Liban dhe Republikën e Afrikës Qendrore. 10% e forcave të armatosura janë gra dhe Maqedonia e Veriut është një nga tre vendet në rajon që kanë emëruar një grua si ministre të Mbrojtjes.
Serbia
Serbia aktualisht po shpenzon 2,42% të PBB-së së saj për ushtrinë, gjë që e bën atë vendin me shpenzimet më të mëdha në sektorin e Mbrojtjes. Duke qenë se analiza tregon se është praktikisht e pamundur të lidhësh kostot e armëve dhe shpenzimeve me prokurimet konkrete individuale, sepse kostot nuk ndahen sipas projekteve specifike. Strategjia e saj e mbrojtjes kombëtare nga viti 2020 i sheh aspiratat separatiste, ekstremizmin etnik dhe fetar, aktivitetet e fshehta dhe migrimin e paligjshëm si kërcënimet më të mëdha për sigurinë kombëtare. Forcat e armatosura serbe po marrin pjesë në 5 operacione ushtarake jashtë vendit – në Qipro, Liban, Republikën e Afrikës Qendrore, Somali dhe Kongo. Të dhënat tregojnë se Serbia ka përqindjen më të lartë të femrave ushtarake profesioniste në rajon – 16,31%, por grada më e lartë e mbajtur nga femra është grada e kolonelit.
