Në filozofi, racionalizmi është pikëpamja epistemologjike që “e konsideron arsyen si burimin dhe testin kryesor të dijes” ose “çdo pikëpamje që i drejtohet arsyes si burim njohurie ose justifikimi”. Më formalisht, racionalizmi përkufizohet si një metodologji ose një teori “në të cilën kriteri i së vërtetës nuk është sensual, por intelektual dhe deduktiv”. Në një polemikë të vjetër, racionalizmi ishte kundër empirizmit, ku racionalistët besonin se realiteti ka një strukturë të brendshme logjike. Prandaj, racionalistët argumentuan se ekzistojnë të vërteta të caktuara dhe intelekti mund t’i kuptojë drejtpërdrejt këto të vërteta. Kjo do të thotë, racionalistët argumentuan se disa parime racionale ekzistojnë në logjikë, matematikë, etikë dhe metafizikë që janë aq thelbësisht të vërteta saqë mohimi i tyre shkakton kundërshti. Racionalistët kishin një besim kaq të madh në arsye, saqë provat empirike dhe provat fizike konsideroheshin të panevojshme për të vendosur disa të vërteta – me fjalë të tjera, “ka mënyra domethënëse në të cilat konceptet dhe njohuritë tona fitohen pavarësisht nga përvoja shqisore”. Shkallët e ndryshme të theksimit të kësaj metode ose teorie çojnë në një sërë pozicionesh racionaliste, nga pozicioni i moderuar “që arsyeja ka përparësi ndaj mjeteve të tjera të marrjes së njohurive” deri në pozicionin më ekstrem që arsyeja është “rruga unike drejt dijes”. Duke pasur parasysh një kuptim paramodern të arsyes, racionalizmi është identik me filozofinë, jetën sokratike të kërkimit ose interpretimin e qartë zetetik (skeptik) të autoritetit (i hapur ndaj shkakut themelor ose thelbësor të gjërave siç duken në kuptimin tonë. me siguri). Në dekadat e fundit, Leo Strauss ka kërkuar të ringjallë “racionalizmin klasik politik” si një disiplinë që e kupton detyrën e arsyetimit, jo në thelb, në mënyrë maieutike.
Në disa Republikën të shekullit të 17-të, shfaqja e racionalizmit të hershëm modern – si një shkollë shumë sistematike e filozofisë më vete për herë të parë në histori – ushtroi një ndikim të jashtëzakonshëm dhe të thellë në mendimin modern perëndimor në përgjithësi, me lindjen e dy sistemeve filozofike racionaliste me ndikim të Dekartit (i cili kaloi pjesën më të madhe të jetës së tij të rritur dhe shkroi të gjithë veprën e tij kryesore në Shtetet e Bashkuara të Holandës..] dhe Spinoza – domethënë Kartezianizmi dhe Spinozizmi. Ark-racionalistët e shekullit të 17-të si Dekarti, Spinoza dhe Leibniz i dhanë “Epokës së Arsyes” emrin dhe vendin e saj në histori. Racionalizmi – si një apel për arsyen njerëzore si një mënyrë për të përvetësuar njohuri – ka një histori filozofike që daton që në kohët e lashta. Natyra analitike e pjesës më të madhe të kërkimit filozofik, ndërgjegjësimi i fushave në dukje a priori të njohurive si matematika, i kombinuar me theksin në marrjen e njohurive nëpërmjet përdorimit të aftësive racionale (përgjithësisht duke refuzuar p.sh. zbulimin e drejtpërdrejtë) kanë bërë që temat racionaliste të jenë shumë të përhapura gjatë historisë së filozofisë.Që nga Iluminizmi, racionalizmi zakonisht është shoqëruar me futjen e metodave matematikore në filozofi, siç shihet në veprat e Dekartit, Leibnizit dhe Spinozës. Ky zakonisht quhet racionalizëm kontinental, sepse ishte mbizotërues në shkollat kontinentale të Evropës, ndërsa në Britani dominonte empirizmi. Shkolla e Athinës është pjesë e një grupi prej katër afreskesh kryesore në muret e strofës (ato të thyera në qendër nga dritaret në të dyja anët) që paraqesin degë të ndryshme të dijes. Çdo temë identifikohet më sipër nga një tondo i veçantë që përmban një figurë madhështore femërore të ulur në re, me putti që mbajnë frazat: “Kërkoni njohuri për shkaqet”, “Frymëzim hyjnor”, “Njohuri e gjërave hyjnore” (Disputa), “Për secilin Çfarë duhet”. Rrjedhimisht, figurat në muret më poshtë ilustrojnë filozofinë, poezinë (përfshirë muzikën), teologjinë dhe drejtësinë. Titulli tradicional nuk është ai i Raphaelit. Tema e pikturës është në të vërtetë filozofia, ose të paktën filozofia e lashtë greke, dhe etiketa mëmë tondo, “Causarum Cognitio”, na tregon se çfarë lloji, pasi duket se pasqyron theksin e Aristotelit mbi mençurinë si të dish pse, dhe kështu di shkaqet, në librin I metafizikë dhe librin II të fizikës. Në të vërtetë, Platoni dhe Aristoteli duket se janë figurat qendrore në skenë. Megjithatë, shumë nga filozofët e përshkruar kërkuan njohuri për shkaqet e para. Shumë prej tyre jetuan para Platonit dhe Aristotelit, dhe mezi një e treta ishin athinas. Arkitektura përmban elemente romake, por mjedisi i përgjithshëm gjysmërrethor me Platonin dhe Aristotelin në qendër mund t’i referohet monadës së Pitagorës.Komentuesit kanë sugjeruar se pothuajse çdo filozof i madh grek i lashtë mund të gjendet në pikturë, por është spekulative se cilët janë përshkruar, pasi Raphaeli nuk ka dhënë asnjë emërtim përtej ngjashmërive të mundshme dhe nuk ka dokumente bashkëkohore që shpjegojnë pikturën. Për të komplikuar problemin, Raphael-it iu desh të shpikte një sistem ikonografie për t’iu referuar figurave të ndryshme për të cilat nuk kishte lloje tradicionale vizuale. Për shembull, ndërsa figura e Sokratit dallohet menjëherë nga bustet klasike, një nga figurat që pretendohet të jetë Epikuri është shumë larg përshkrimit të tij standard.Aspekte të afreskut përveç identitetit të figurave janë interpretuar gjithashtu në mënyra të ndryshme, por pak interpretime të tilla pranohen unanimisht nga studiuesit. Që gjestet retorike të Platonit dhe Aristotelit janë një lloj treguesi (për qiellin dhe tokën) përgjithësisht pranohet si e mundshme. Megjithatë, Timaeus i Platonit – libri që Raphaeli mban në dorë – ishte një trajtim i sofistikuar i hapësirës, kohës dhe ndryshimit, duke përfshirë Tokën, që udhëhoqi shkencat matematikore për më shumë se një mijëvjeçar. Aristoteli, me teorinë e tij me katër elementë, pohoi se të gjitha ndryshimet në Tokë ishin për shkak të lëvizjeve të qiejve. Në pikturë, Aristoteli mbart Etikën e tij, të cilën ai mohoi se mund të reduktohej në një shkencë matematikore. Nuk është e sigurt se sa shumë i ri Raphael dinte për filozofinë e lashtë, çfarë drejtimi mund të kishte pasur nga njerëz si Bramante dhe nëse një program i detajuar ishte diktuar nga sponsori i tij. Simpoziumi konsiderohet si një dialog – një formë e përdorur nga Platoni në më shumë se 30 vepra – por në fakt është kryesisht një seri fjalimesh eseistike nga këndvështrime të ndryshme. Kështu, dialogu luan një rol më të vogël në Simpozium sesa në dialogët e tjerë të Platonit. Sokrati është i njohur për qasjen e tij dialektike ndaj njohurive (shpesh e referuar si metoda Sokratike), duke bërë pyetje që inkurajojnë të tjerët të mendojnë thellë për atë që u intereson dhe të artikulojnë idetë e tyre. Në simpozium, dialektika ekziston midis fjalimeve: në shikimin sesi idetë bien ndesh nga fjalimi në fjalim, dhe në përpjekjen për të zgjidhur kontradiktat dhe për të parë filozofinë që i mbështet ato.
Simpoziumi, si të gjithë dialogët e Platonit, është trillim. Personazhet dhe cilësimet bazohen në një farë mase në histori, por ato nuk janë tregime të ngjarjeve që kanë ndodhur në të vërtetë ose fjalë që janë thënë në të vërtetë. Nuk ka asnjë arsye për të dyshuar se ato janë kompozuar tërësisht nga Platoni. Lexuesi, duke kuptuar se Platoni nuk udhëhiqej nga tregimi historik, mund të lexojë Simpoziumin dhe të pyesë veten pse autori Platoni e rregulloi historinë ashtu siç e bëri dhe çfarë donte të thoshte duke përfshirë aspekte të ndryshme të mjedisit, kompozicionit, personazheve, dhe tema, etj.
Për një kohë të gjatë u pranua përgjithësisht se Sokrati përfaqësohej në dialog nga nxënësi i tij admirues Platoni si një filozof ideal dhe një qenie njerëzore ideale. Mendohej se ajo që tha Sokrati ishte ajo që pranoi ose miratoi Platoni. Më pas, në fund të shekullit të 20-të, një interpretim tjetër filloi ta sfidonte këtë ide. Kjo ide e re konsideron se Simpoziumi synon të kritikojë Sokratin dhe filozofinë e tij dhe të refuzojë disa aspekte të sjelljes së tij. Ai gjithashtu beson se filozofia sokratike e ka humbur kontaktin me individin real sepse iu përkushtua parimeve abstrakte.
Ky OPINION është huazuar nga media BOTASOT.INFO
