Tradhtia nuk është diçka që ndodh brenda natës, në fakt edhe tradhtia “godit e vrapo” nuk është diçka që ndodh rastësisht, duhet të ketë një prirje për të tradhtuar. Për këto arsye, tradhtia mund të cilësohet më së miri si një provë, një lloj “rruge tatëpjetë”. Ka disa faktorë që nxisin ose dekurajojnë ecurinë drejt kësaj.
Fenomeni është studiuar gjerësisht dhe janë identifikuar “faktorë lehtësues” (të cilët ndihmojnë ose predispozojnë për tradhtinë) dhe “faktorë frenues” (që parandalojnë shfaqjen e tradhtisë), ndër këta janë:
faktorë individualë si tiparet dhe përvojat e personalitetit
kontekstual
relacional
demografik
Le të themi menjëherë se dallimet gjinore janë identifikuar midis “faktorëve demografikë”: burrat priren të tradhtojnë më shumë se gratë. Tendenca për të tradhtuar nuk ndryshon sipas moshës apo statusit social-ekonomik. Elementë më domethënës u shfaqën kur hulumtimi u fokusua në faktorë individualë si tiparet e personalitetit dhe qëndrimet e sjelljes. Nisur nga të dhënat e theksuara në kërkimin “Tradhti në marrëdhëniet romantike” (Fincham dhe May, 2017) mund të përpilojmë dy profile të ndryshme psikologjike të personit tradhtar, njëri i lidhur me narcisizmin dhe tjetri me neurotizmin.
Profili psikologjik i personit tradhtar me tipare narcisiste
“Pasqyrë moj pasqyrë e dëshirave të mia, kush është më i bukuri në mbretëri?” Kjo pyetje mund të konsiderohet pak si kartëvizita e narcisistit. Përgjigja është padyshim një “ti je zoti im!”. Narcisti nuk do të ndalonte kurrë së dëgjuari këtë, kështu që ata përfundojnë duke mbledhur një numër të madh partnerësh të gatshëm për ta bërë atë.
Modeli i Rhodewalt dhe Morf (2001) i vetërregullimit të narcisizmit argumenton se thelbi motivues i narcisistit është dëshira për të mbajtur një imazh madhështor për veten. Nevoja për të mbajtur një imazh madhështor për veten ndikon fuqishëm në dinamikën e çiftit, veçanërisht kur narcisi është i orientuar drejt seksualitetit.
Literatura, ka treguar se disa narcistë duket se i japin rëndësi të madhe sferës seksuale, ndërsa të tjerë duket se janë më të orientuar drejt suksesit shoqëror (karrierës dhe pushtetit). Kur narcisti është i orientuar seksualisht, një partner mund të mos jetë i mjaftueshëm. Për narcisin, partneri ka një rol instrumental: të sigurojë konfirmimin e vlerës së tij ose të saj. Siç dëshmohet nga studimet e Sassaroli dhe Lorenzini në 2015, nëse vetëm një partner mund të fryjë kaq shumë egon e narcisistit, e lëre më sa mund ta furnizojnë dy atë!
Të dashurat janë konfirmimi i vlerës së tij
Të dashurat (ose dashnoret!) shërbejnë për të siguruar konfirmim të vazhdueshëm për narcisistin në mënyrë që të mbështesin egon e tij të pamasë. Duhet theksuar se i dashuri nuk është një zgjedhje e rastësishme si partneri. Partneri i narcisistit është shpesh një person që është i pasigurt dhe ka nevojë për mbrojtje. Këta janë njerëz që mund të zhvillojnë një varësi emocionale dhe ta kenë të vështirë idenë e ndarjes: kështu që ata përfundojnë duke toleruar tradhtitë dhe duke përforcuar idenë e narcisistit për madhështinë. Kjo dinamikë e përsëritur bën që narcisisti të ndihet si një bashkëshort i pazëvendësueshëm, si dhe një dashnor i jashtëzakonshëm. Pranimi i disa arratisjeve është çmimi që duhet paguar për të qenë me të.
Prania e një ose më shumë të dashurave është demonstrimi i qartë se narcisi mund të ketë gjithçka, sepse atij/asaj i takon gjithçka!
“Nëse të tradhtoj, është faji yt!”
Tradhtia, për narcisin, është një lloj shpengimi personal. Aspekti qendror i narcisistit është ndjenja e së drejtës: çdo ditë, në marrëdhënien me partnerin, narcisi pret përkushtim dhe admirim, ndaj çdo mungesë, qoftë edhe më të parëndësishmen, e përjeton në mënyrë ekstreme. Rezultati? Ai do të përfundojë duke përdorur njerëz të tjerë për të ruajtur imazhin madhështor për veten dhe kjo përkthehet në tradhti sistematike.
Një studim i kryer nga McCullough dhe kolegët e tij në vitin 2016 theksoi se si, në marrëdhëniet ndërpersonale konfliktuale, narcisi tenton ta vendosë veten në rolin e “viktimës” së sjelljes së gabuar nga ana e të tjerëve. Kjo është e vërtetë edhe në aktin e tradhtisë. Në mendjen e narcisistit, ai tradhton sepse partneri nuk i dha zgjidhje tjetër. Tradhtia e tij është plotësisht legjitime.
Narcisti nuk ndihet fajtor se ka tradhtuar partnerin e tij, ai është krejtësisht indiferent ndaj efekteve që sjellja e tij mund të ketë tek tjetri dhe për të mbështetur dhe justifikuar tradhtitë e tij, ai mund të shtrembërojë realitetin dhe t’i lejojë vetes privilegjin klasik për të manipuluar të tjerët për qëllimet e tij.
Profili psikologjik i personit tradhtar me tipare të neurotizmit
Neurotizmi është një nga pesë dimensionet e personalitetit që na përcaktojnë. I ashtuquajturi modeli BIG FIVE tani ndahet dhe pranohet nga komuniteti shkencor, aq sa teste të ndryshme psikometrike për studimin e personalitetit përdorin bazat e tij teorike.
Neurotizmi karakterizohet nga komponentë të personalitetit si paqëndrueshmëria emocionale dhe një tendencë për të përjetuar ndikim negativ. Në psikologji, “afekt negativ” nënkupton përvoja të tilla si frika, ankthi, trishtimi, turpi, faji, zemërimi… Afektet negative përfaqësojnë thelbin e neurotizmit dhe janë karakteristikë e një personi përjetësisht të pakënaqur që kërkon përmbushjen përmes marrëdhënieve emocionale. Në këtë kontekst të larmishëm, dinamika që çon në tradhti mund të jetë e shumëfishtë.
Modeli i lidhjes së pasigurt
Aftësia jonë për të krijuar marrëdhënie varet nga marrëdhënia e parë që një i dashur (prind) ka krijuar me ne. Kjo marrëdhënie e parë na jep një model lidhjeje (Ainsworth dhe Bowlby). Me marrëdhënien e parë që vendosim, mësojmë të vendosim një kufi mes nesh dhe tjetrit. Ky kufi shënon afërsinë dhe shkëputjen, stabilitetin dhe paqëndrueshmërinë e çiftit si dhe shkallën e kënaqësisë që mund të marrim nga marrëdhënia në çift.
Një prind i pazgjidhur nuk është gjithmonë në gjendje t’u transmetojë fëmijëve të tyre kufij të shëndetshëm, aq më pak një model të sigurt lidhjeje. Një prind i pazgjidhur mund të mos i sigurojë fëmijës së tyre sigurinë dhe masën e duhur të mbrojtjes. Me kujdes, prindi i transmeton fëmijës vlerën e kufijve të tij, dinjitetin e të qenit një person i kompletuar, i respektueshëm, i denjë për besim, vlerësim dhe dashuri. Ata që e perceptojnë veten si të denjë për besim dhe vlerësim, do të priren ta trajtojnë partnerin si një person të denjë për besim dhe vlerësim. Nëse diçka nuk shkon me këtë mësim, marrëdhëniet intime do të vuajnë. Ata që u rritën me prindër të ngatërruar, abuzues, neglizhues, tepër të shqetësuar (…) nuk do të jenë në gjendje “të hyjnë dhe të mirëpresin me kënaqësi” dhe nuk do të jenë në gjendje “të qëndrojnë jashtë dhe të refuzojnë”. Ai nuk do të jetë në gjendje të gjejë distancën e duhur mes vetes dhe tjetrit dhe përfundimisht do të shkrihet (siç ndodh me varësinë emocionale) ose do të kërkojë shkëputjen me çdo kusht.
Tradhtia është një formë shkëputjeje, është rruga më e sigurt e shpëtimit që njeriu mund të gjejë për të shpëtuar veten nga një lidhje që po afrohet në mënyrë të padurueshme.
Frika nga afërsia dhe vetmia
Për njerëzit që kanë frikë nga intimiteti i thellë ose frika e braktisjes, krijimi i një marrëdhënieje jashtë çiftit bëhet një lloj shpëtimi emocional: i lejon personit të mbajë distancën e duhur me partnerin e caktuar falë një “lojtari të ri sekret”. Edhe vetëm ideja e të paturit “një sekret” diçka për veten për të mos e ndarë me një partner të përhershëm mund ta bëjë njeriun të ndihet i sigurt nga bashkimi më i thellë. Këto dinamika mund të kuptohen duke thelluar modelet e lidhjes që na udhëheqin në marrëdhëniet e dashurisë. Ata që kanë frikë nga vetmia do të shtyhen drejt krijimit të një marrëdhënieje të re sentimentale me synimin për të mbyllur të mëparshmen pa përjetuar dhimbjen e ndarjes ose më mirë dramën e vetmisë.
Kur të nxitet tradhtia është stabiliteti i çiftit
Gjithashtu në këtë kontekst ka një shkallë të lartë neurotizmi: po flasim për njerëz që priren të mërziten menjëherë dhe janë gjithmonë në kërkim të formave të reja të kënaqësisë, mundësisht të menjëhershme. Këta njerëz, në sipërfaqe, janë në kërkim të diçkaje të qëndrueshme, por në realitet, nuk mund ta tolerojnë stabilitetin, sepse janë mësuar të përjetojnë emocione të forta dhe marrëdhënie të trazuara.
Kur marrëdhënia në çift stabilizohet, ata përpiqen të gjejnë një pretekst për të debatuar ose… shikojnë përreth. Fatkeqësisht, në këtë kontekst, partneri jobesnik nuk ka zhvilluar kurrë pjekurinë emocionale për të vlerësuar gamën e gjerë të emocioneve të ofruara nga një histori e krijuar dashurie.
Këta njerëz, në përgjithësi, priren t’i pëlqejnë pikërisht sepse emocionet e takimeve të para, në këndvështrimin e tyre, e tejkalojnë ndjenjën imponuese të dashurisë së thellë. Për këta njerëz kjo është pikërisht sepse ata kurrë nuk kanë pasur mundësinë të përjetojnë sigurinë dhe thellësinë që mund të ofrojë një marrëdhënie njerëzore.
