Eksperti dhe ligjëruesi i Studimeve të Avancuara Ndërkombëtare në Universitetin “Johns Hopkins”, në Washington Edward P. Joseph, në një intervistë ekskluzive për gazetën “Bota sot”, thotë se Kosova duhet të anëtarësohet në NATO, brenda kufijve ekzistues.
Duke dhënë detaje për raportin e titulluar “Nga kriza në konvergjencë: një strategji për të trajtuar paqëndrueshmërinë në Ballkan në burimin e saj”, në të cilin ai propozon sanksionimin e politikanëve që promovojnë bashkimin e Kosovës me Shqipërinë, eksperti amerikan këtë e lidh me emërimin e një të dërguari të ri të posaçëm të SHBA-së për njohjen e Kosovës.
Joseph në këtë intervistë flet edhe për luftën në Ukrainë, duke thënë se ajo do të ndikojë në të gjithë Evropën.
Ai thekson se katër vendet mosnjohëse të Kosovës, tani kanë arsye të mira për të rishqyrtuar qëndrimin e tyre, duke pasur parasysh rreshtimin e Serbisë me Rusinë.
Sipas njohësit të zhvillimeve në Ballkan, presidenti rus Vladimir Putin do të paguajë një çmim të rëndë për pushtimin e Ukrainës.
Në intervistë, Joseph flet edhe për çështjen e Asociacionit të Komunave me Shumicë serbe dhe Manastirin e Deçanit, duke thënë se Kosova duhet të përmbush angazhimin e marrë në vitin 2013 dhe 2015, si pjesë e Marrëveshjes së Brukselit, duke shmangur një republikë serbe.
Intervista e plotë:
“Bota sot”: Z. Joseph, në Raportin e titulluar “Nga kriza në konvergjencë: një strategji për të trajtuar paqëndrueshmërinë në Ballkan në burimin e saj”, ju keni propozuar vendosjen e sanksioneve për ata që promovojnë bashkimin e Kosovës me Shqipërinë. Por, kjo bie ndesh me politikën e proklamuar nga kryeministri Albin Kurti, i cili erdhi në pushtet edhe duke e afirmuar në politikbërjen e tij partiake, bashkimin kombëtar. A do të thotë kjo se SHBA-ja do të vendosë sanksione kundër Kurtit?
Edward P. Joseph: Raporti ynë i Qendrës SAIS-Wilson thekson rolin qendror të Kosovës për arritjen më në fund të stabilitetit në Ballkan. Strategjia jonë e ‘konvergjencës’ mbron hapat drejt Kosovës, dhe përfundimisht njohjen, nga katër vendet e NATO-s që nuk e njohin ende Pavarësinë e Kosovës. Lexuesit mund ta gjejnë raportin tonë këtu.
Pikëpamja jonë për sanksionet rrjedh nga vizioni gjithëpërfshirës i SHBA-së dhe BE-së: stabilizimi përfundimisht i rajonit si shtete të pavarura, demokratike – brenda kufijve ekzistues. “Serbia e Madhe”, “Bota Serbe” apo “Shqipëria e Madhe” është e kundërta me këtë vizion. Ky është një vizion që thotë se e vetmja mënyrë për të gëzuar të drejtat për njerëzit tanë është duke u grupuar së bashku në një shtet – jo si pakica në shtetet e tjera.
Ne nuk mund të arrijmë stabilitet demokratik në rajon duke ndjekur vizionin e dytë.
Çelësi i vizionit të parë është krijimi i një rruge për anëtarësimin e Kosovës në NATO. Kjo do të eliminojë levën e Serbisë mbi Kosovën, duke i mundësuar Beogradit dhe Prishtinës të negociojnë një zgjidhje përfundimtare me dinjitet dhe stabilizim. Rusia dhe Kina nuk do të mund ta bllokojnë këtë dhe ndikimi i tyre në rajon do të zvogëlohet.
Rruga përpara, siç rekomandova për herë të parë qershorin e kaluar në prag të Samitit të NATO-s, është që Kosova të futet në ‘Partneritet për Paqe’. Ky do të ishte, në vetvete, një hap i madh përpara për Kosovën dhe rajonin.
Në fund të fundit, anëtarësimi në NATO është kritik që Kosova të gëzojë sovranitet të plotë dhe personalitet ndërkombëtar brenda kufijve ekzistues – jo brenda kufijve më të vegjël (“shkëmbimi i tokës”) apo kufijve më të mëdhenj si “Bashkimi i Kosovës dhe Shqipërisë”. Kjo do të ishte kundërshtim i vizionit.
Një kërcënim i SHBA-së për të vendosur sanksione për çdo promovim të ‘Bashkimit të Kosovës dhe Shqipërisë’ nga liderët e secilit prej këtyre dy vendeve do t’u kujtonte të gjitha palëve – në rajon dhe në Evropë – vizionin e vërtetë, demokratik për stabilitetin në Ballkan. Nuk ka më ‘të mëdhenj’ – qoftë Shqipëria e Madhe apo Serbia e Madhe.
Ky qëndrim është kritik për një vend si Greqia, i cili ka interes të madh për stabilitetin rajonal – jo në më shumë trazira pasi shqiptarët etnikë në vende të tjera përpiqen të shkëputen dhe të bashkohen me ‘Shqipërinë e Madhe’, ose derisa Serbia përpiqet të ndjekë ‘Botën serbe’.
Shkurtimisht, interesat e Kosovës qëndrojnë në hyrjen në NATO, dhe qëndrimin si vend i pavarur, jo në ndjekjen e vizioneve madhështore të bashkimit të shqiptarëve nëpër shtete të ndryshme të rajonit.
“Bota sot”: Çfarë sanksionesh keni menduar ju?
Edward P. Joseph: SHBA ka një sërë mjetesh që i ka përdorur për të sanksionuar liderët në të gjithë Ballkanin për dy dekada. Për shembull, në Maqedoninë e Veriut, liderët shqiptarë etnikë janë sanksionuar për aktivitete të ndryshme në kundërshtim me avancimin e paqes dhe stabilitetit në rajon, si dhe për korrupsion. Këta precedentë janë të njohur.
SHBA mund të vendosë standardet e veta se kur, si dhe çfarë do të sanksionojë. Aktualisht, Presidenti Biden ka zgjeruar kriteret për vendosjen e sanksioneve. Propozimi ynë – për të kërcënuar me sanksione për promovimin e ‘Bashkimit të Kosovës dhe Shqipërisë’ – bie në këtë fushë. Është kritike të theksohet se propozimin për sanksione për promovimin e ‘Bashkimit të Kosovës dhe Shqipërisë’ e lidhim me emërimin e një të dërguari të ri të posaçëm të SHBA-së për Njohjen e Kosovës. Shkurtimisht, propozimi ka të bëjë me promovimin e pavarësisë së Kosovës – brenda kufijve të saj aktualë, jo kufijve të rinj.
“Bota sot”: Bota po përballet me një zhvillim të papritur. Rusia ka nisur pushtimin e të Ukrainës? Si do të ndikojnë këto ngjarje në Ballkanin Perëndimor? A janë këto zhvillime të favorshme për Kosovën dhe në cilin rast Kosova do të përfitonte më shumë?
Edward P. Joseph: Në fakt, Rusia ka njohur të ashtuquajturën “pavarësi” të dy rajoneve të shkëputura të Ukrainës – dhe më pas, e pakënaqur me atë zemërim, ka filluar një pushtim në pjesën tjetër të Ukrainës, duke përfshirë kryeqytetin e saj, Kievin.
“Bota sot”: Këto zhvillime janë të pafavorshme jo vetëm për Ukrainën, por për të gjithë Evropën. Ata theksojnë zgjedhjen e ashpër për evropianët, duke përfshirë edhe shtetet në Ballkan: me cilin vizion shoqëroheni?
Edward P. Joseph: Për shtetet si Kosova që kanë asociacion të qartë dhe të pakonfliktueshëm me NATO-n dhe BE-në, nuk ka dilemë. Për shtetet si Serbia, të cilat janë në konflikt, ekziston një dilemë e madhe. Presidenti Vuçiq ka deklaruar konkluzionet e qeverisë serbe, e cila refuzoi të dënojë sulmin e paprovokuar rus ndaj sovranitetit dhe integritetit territorial të Ukrainës. Beogradi refuzon të ndjekë BE-në dhe të zbatojë sanksione ndaj Rusisë. Për t’i bërë gjërat edhe më keq, mediat në Serbi – që janë të ndikuara nga qeveria – kanë brohoritur në mënyrë aktive për pushtimin rus dhe kanë përhapur propagandën anti-ukrainase të Kremlinit.
Siç kam shkruar në postimin tim të fundit në Twitter, kriza e Ukrainës është një moment i së vërtetës.
SHBA-ja dhe BE-ja duhet ta lënë presidentin Vuçiq të pranojë pasojat e zgjedhjeve të tij strategjike.
Ndërkohë, Kosova e ka bërë të qartë se ku qëndron, me solidaritet të plotë me Ukrainën dhe me qëndrimet e BE-së dhe NATO-s. Është mjaft e habitshme që Kosova sapo ka bërë apel për anëtarësim në NATO, gjë që është një tipar kyç i raportit tonë të Qendrës SAIS-Wilson. Ne besojmë se avancimi i marrëdhënieve të Kosovës me NATO-n avancon stabilitetin e Kosovës dhe të rajonit.
“Bota sot”: Vuçiqi ka deklaruar se sipas informacioneve që ka, Kosova thuajse papritmas brenda 6 muajve mund të bëhet anëtare e NATO-s. Po ashtu ka indikacione se për këtë mundësi i ka folur presidenti francez, z. Macron. A ka gjasa të ndodhë ky anëtarësim i përshpejtuar, që edhe në dokumentet e juaja, kërkohej një gjë e tillë?
Edward P. Joseph: Nuk kam dijeni për ndonjë deklaratë të tillë të presidentit Vuçiq.
Anëtarësimi i Kosovës në NATO varet, së pari, nga pozicioni i katër anëtarëve jonjohëse të Aleancës: Greqia, Spanja, Sllovakia dhe Rumania; dhe së dyti, mbi hapat e vetë Kosovës për të përmbushur kriteret e NATO-s, duke përfshirë zhvillimin e demokracisë së saj, sundimin e ligjit, luftën kundër korrupsionit dhe trajtimin e drejtë të qytetarëve nga të gjitha komunitetet e Kosovës, përfshirë komunitetin serb të Kosovës.
Sa i përket katër mosnjohësve të NATO-s, secili tani ka arsye të mira për të rishqyrtuar qëndrimin e tyre, duke pasur parasysh rreshtimin e Serbisë me Rusinë. Dhe Rusia është në linjë me forcat që duan të copëtojnë shtete si Spanja. Kremlini ka mbështetur separatistët në Katalonjë. Pra, interesat e Spanjës në fakt përputhen me Kosovën – jo me Serbinë, e cila ndihmon në promovimin e agjendës ruse të fragmentimit.
“Bota sot”: Tashmë disa vende të fuqishme kanë dërguar emisarë specialë për Ballkanin Perëndimor. Cili do të jetë misioni i tyre, duke pasur parasysh konstatimet e Boris Johnson se “Ballkani është në një situatë të rrezikshme”?
Edward P. Joseph: Të dërguarit e posaçëm nga Britania e Madhe dhe Gjermania, janë një shenjë se këto vende marrin parasysh përkeqësimin serioz në rajon. Kriza në rajon rrit aksionet në Ballkan, ku Rusia (dhe Kina) kanë përfituar nga mungesa e SHBA-së dhe BE-së dhe politika konfuze, veçanërisht në lidhje me Serbinë.
“Bota sot”: Si i keni parë zhvillimet e deritanishme në Ukrainë? Cili është qëllimi i presidentit rus Vladimir Putin dhe a do ta paguajë çmimin e rëndë të luftës ai?
Edward P. Joseph: Ne shohim se Rusia tashmë po bën luftë në Ukrainë. Dhe Rusia po paguan një çmim në këto ditë fillestare të konfliktit. Guximi dhe patriotizmi i popullit ukrainas për të mbrojtur vendin e tyre është mbresëlënës. Por situata është ende e pa shpalosur para syve tanë dhe shumë e paqëndrueshme. Nuk mund të themi ende se si do të ndodhë kjo. Megjithatë, Putini do të paguajë një çmim të rëndë. Se sa i lartë është ai çmim, varet nga ruajtja e unitetit në aleancën perëndimore të udhëhequr nga administrata Biden. Presidenti Biden dhe sekretari Blinken kanë bërë një punë të jashtëzakonshme në mobilizimin e Evropës dhe botës kundër veprimeve të egra të Rusisë. Por, Putini beson qartë se mund të ndajë Perëndimin. Ruajtja e unitetit është thelbësore.
“Bota sot”: Çfarë duhet të ndodhë me çështjen e “Manastirit të Deçanit”, si duhet të veprojë Kosova?
Edward P. Joseph: Kosova duhet të zbatojë vendimin e Gjykatës Kushtetuese lidhur me Deçanin. Kjo është një çështje respekti për rendin kushtetues të Kosovës – të cilin Prishtina dëshiron që komuniteti i gjerë ndërkombëtar ta njohë. Është gjithashtu çështje respekti për komunitetin serb të Kosovës. Së fundi, është një çështje respekti për trashëgiminë madhështore të këtij vendi fetar dhe historik.
Kosova duhet të tregojë pjekurinë demokratike për të zbatuar vendimin e Gjykatës Kushtetuese.
“Bota sot”: Z. Joseph, si e shihni udhëheqjen e procesit të dialogut nga kryeministri i Kosovës Albin Kurti përballë presidentit serb Aleksandar Vuçiqi, ku ka ngecur ky proces? Takimi i fundit Kosovë-Serbi në Bruksel dështoi pasi Serbia po këmbëngul se dialogu duhet të vazhdojë vetëm nëse në tavolinë është çështja e formimit të një asociacioni të komunave me shumicë serbe. A duhet Kosova, të bëjë kompromise të dhimbshme siç është Asociacioni, për një marrëveshje përfundimtare me Serbinë?
Edward P. Joseph: Ne trajtuam çështjen e ‘Asociacionit/Bashkësisë së Komunave me Shumicë Serbe’ në raportin tonë. Kosova është e obliguar për këtë çështje përmes angazhimeve të marra në vitin 2013 dhe 2015, si pjesë e Marrëveshjes së Brukselit. Por, këto angazhime nuk janë të njëjta me ato të Manastirit të Deçanit, të cilat janë të qarta dhe të caktuara. Kosova ka një detyrim ndaj ‘Asociacionit/Bashkësisë’ – dhe është e mundur ta përmbushë atë, duke siguruar ende funksionalitetin e Kosovës (dhe duke shmangur Republikën Serbe.) Serbia gjithashtu ka angazhime të pazgjidhura ndaj Kosovës në dialog. Në fund të fundit, statusi përfundimtar i komunitetit serb të Kosovës është i lidhur me zgjidhjen e përgjithshme ndërmjet Serbisë dhe Kosovës.
