Erdhi një kohë kur Lyudmila Kozyr mendoi se nuk do ta shihte më kurrë vajzën e saj. E rrëmbyer në Rusi ndërsa luftimet përfshinë fshatin e saj në verilindje të Ukrainës, Veronika, 13 vjeç, ishte vetëm një nga mijëra fëmijët që u hoqën nga familjet e tyre nga autoritetet pushtuese ruse.
Ashtu si shumë fëmijë të tjerë, rusët refuzuan ta kthenin atë kur fshati i saj u rimor nga forcat ukrainase. Por e vendosur për të gjetur vajzën e saj, Kozyr u fut në zemrën e bishës dhe mori një autobus për në Rusi, duke menduar nëse ajo do të kthehej ndonjëherë.
“Ne ishim krejtësisht të humbur,” tha ajo. “Nuk e kishim idenë se ku të fillonim t’i kthenim fëmijët tanë. Mendova se nuk do ta shihja më kurrë vajzën time. Ne ishim të frikësuar se nuk do të mund të largoheshim nga Rusia, por nuk kishte zgjidhje tjetër”.
Që nga fillimi i luftës, 13,613 fëmijë janë identifikuar si të nxjerrë nga Ukraina nga rusët, sipas qeverisë së Kievit. Vetëm 122 janë kthyer. Vendndodhja e shumë prej tyre mbetet e panjohur.
Shumë prej tyre janë birësuar në familje ruse sipas zyrtarëve ukrainas, perëndimorë dhe të Kombeve të Bashkuara. Kritikët e kanë përshkruar këtë proces si një fushatë të qëllimshme shpopullimi.
Shumë fëmijë u ndanë nga familjet e tyre ndërsa u larguan nga luftimet në qytete si Mariupol. Të tjerëve iu ofruan pushime, si Veronika.
Disa u morën drejtpërdrejt nga jetimoret dhe shkollat me konvikt “për sigurinë e tyre” me arsyetimin se ata ishin tashmë të ndarë nga prindërit e tyre.
Natalya Vasilyevna Shvereva, 59 vjeç, mësuese në një shkollë me konvikt për fëmijët me aftësi të kufizuara në të mësuar në qytetin Kupiansk, përshkroi se si një grup ushtarësh rusë hynë më 8 shtator me armë dhe kapuç që mbulonin fytyrat e tyre. Ata rrëmbyen 13 nxënës të moshës nga 6 deri në 16 vjeç, duke njoftuar se një ligj i ri ushtarak ishte miratuar dhe fëmijët në një zonë konflikti aktiv duhej të evakuoheshin përtej kufirit aty pranë.
“Çfarë mund t’u them këtyre njerëzve kërcënues me armë?” tha Shvereva. Nuk kishte asnjë lidhje celulare për të thirrur për ndihmë, apo edhe për të kontrolluar se çfarë kishin biseduar ushtarët me autoritetet e pushtimit.
Shkolla ishte pothuajse bosh, por 13 nxënës ishin kthyer në shkollë vetëm pak ditë më parë. Shvereva, mësuese në shkollë që nga viti 1991, ishte përgjegjëse për to.
“Këta fëmijë vijnë nga familje me të ardhura të ulëta, ku prindërit po luftojnë për t’u kujdesur për ta dhe për t’i ushqyer,” tha ajo. “Është një shkollë shtetërore, kështu që prindërit e tyre e dinin që nëse vinin në shkollë, dikush do të kujdesej për ta dhe do t’u siguronte ushqim.”
Kudo që kanë shkuar fëmijët, ata janë ende atje. Dy ditë më vonë, qyteti u çlirua nga forcat ukrainase, por fëmijët nuk u kthyen. Në atë kohë, në fshatin e saj Nechvolodivka shtatë milje larg Kupiansk, Kozyr ishte duke punuar për të gjetur se çfarë të bënte për fëmijën e saj të zhdukur.
Oferta për pushime për Veronikën dhe 250 fëmijë të tjerë një muaj më parë kishte tingëlluar joshëse, madje edhe nga rusët.
“Autoritetet ruse na thanë se fëmijët mund të pushonin në një kamp pushimesh pranë detit,” tha Kozyr, 49 vjeç, për The Times. “Fëmijët e tjerë nga zona kishin qenë për periudha të shkurtra dhe u kthyen kështu që menduam se do të ishte e sigurt.”
Kishte qenë një kohë e vështirë, nën pushtim në një zonë të varfër të vendit. “Njerëzit me para dhe makina u larguan herët, por ne nuk kishim para dhe ku të shkonim, kështu që ne qëndruam,” tha Kozyr.
“Rusët na thanë se forcat ukrainase na kishin harruar, se nuk po vinin. Kështu që kur këto udhëtime filluan të ndodhin në verë mendova se do të ishte një pushim i mirë për vajzën time. Në fakt, ajo më shtyu ta lija të ikte.”
Por ndërsa luftimet u intensifikuan, prindërve iu tha se udhëtimi “ishte zgjatur” dhe pasi fshati u çlirua në mes të shtatorit, rusët i thanë asaj se nëse donte të shihte përsëri vajzën e saj, ajo do të duhej të vinte personalisht për ta marrë atë.
Për shumë prindër, kjo ishte një kërkesë e madhe. Disa nuk kishin qenë kurrë në Kharkiv, qyteti i dytë më i madh i Ukrainës, vetëm 70 milje larg, e lëre më jashtë vendit. Megjithatë, një OJQ, “Save Ukraine”, ndërhyri me këshilla dhe ndihmë për pasaportat dhe transportin.
14 nënat që ranë dakord të shkonin udhëtuan në perëndim, në kufirin polak, më pas në Bjellorusi dhe në Rusi. Ata e dinin se fëmijët po mbaheshin në qytetin bregdetar të Anapa-s në Detin e Zi: më pak se 350 milje larg, por në një kohë lufte doli të ishte një udhëtim rraskapitës 11-ditor me autobus.
“Ne ishim vërtetë të frikësuar se nuk do të mund të largoheshim nga Rusia, por nuk kishte zgjidhje tjetër,” tha Kozyr. “Duke qëndruar përpara hyrjes së kampit duke pritur të shihja vajzën time, kisha një ndjenjë frike në gropën e barkut tim që të më thoshin se ajo nuk ishte atje. Unë isha në lot ndërsa prisja.
“Por kur e pashë – as nuk di si ta përshkruaj ndjenjën. Ne vetëm u përqafuam dhe putheshim dhe qanim së bashku. Isha shumë e lumtur që ajo ishte përballë meje.”
Grupi solli 21 fëmijë në shtëpi në kohë për Krishtlindje. Për Veronikën, ishte fundi i një sprove që kishte nisur me fat, por që po bëhej gjithnjë e më e frikshme.
“Udhëheqësit e kampit ishin të rinj dhe shumë të sjellshëm me ne,” tha ajo për The Times. “Ne luanim sport dhe kishim gara. Ne praktikonim rutinat e kërcimit dhe po bënim prova për një produksion të Vitit të Ri.
“Por dy javë ishin të mjaftueshme për të qenë larg familjes sime. Më mungonin vërtet mamaja dhe babi, madje edhe vëllai im.”
Ajo nuk e kishte idenë se çfarë po ndodhte në shtëpi. “Sa më gjatë të ngelesha në kamp, aq më shumë shqetësohesha për familjen time,” tha ajo.
“Kur kuptova se nëna ime do të vinte dhe do të më merrte, mendova se do të duheshin vetëm disa ditë. Udhëtimi në shtëpi me të në të njëjtën rrugë më bëri të kuptoj se sa larg kishte udhëtuar. Jam vërtet krenare për të që erdhi për të më marrë mua.”
Pavarësisht gjithçkaje, Kozyr beson se organizatorët e udhëtimit kishin në mendje interesat më të mira të fëmijëve, por Myroslava Kharchenko, drejtuese e departamentit ligjor të Save Ukraine, është skeptike.
“Duke bërë që nënat të vinin dhe të merrnin fëmijët e tyre, rusët e dinin që shumë nuk do të ishin në gjendje,” tha ajo. “Ne kishim zero garanci, ishte një rrezik i madh, por ishte ose të rrezikonim ose t’i lejonim fëmijët të qëndronin në Rusi.”
Ky ishte grupi i dytë i fëmijëve që organizata ka ndihmuar të kthehen në shtëpi. Tani fokusi i saj është gjetja e fëmijëve të zhdukur nga rajoni i sapoçliruar Kherson, ku më shumë se 1000 fëmijë mendohet se janë marrë nga shkollat dhe jetimoret.
Kharchenko shqetësohet se koha mund të mbarojë. “Kuptimi ynë është se fëmijëve u është thënë nga autoritetet ruse se do të qëndrojnë në kamp deri në vitin e ri,” tha ajo. “Tani jemi shumë të shqetësuar se pas kësaj kohe, këta fëmijë do të birësohen.” The Times
