Me siguri do t’ju ketë ndodhur që të mos keni mundur të hiqni nga koka një këngë nga e cila keni dëgjuar vetëm një fragment të shkurtër në radio ose të rimendoni intensivisht episodin e fundit të një seriali televiziv. Epo, këto janë vetëm dy nga manifestimet e shumta të një mekanizmi shumë magjepsës që quhet “efekti Zeigarnik” dhe që shpjegon, nëpërmjet funksionimit të kujtesës sonë, tensionin që na bën të kemi lënë disa përvoja të jetës sonë të pazgjidhura.
Ky efekt u zbulua nga psikologia lituaneze Bluma Zeigarnik teksa po darkonte në një restorant vjenez të mbushur me njerëz. Me synimin për të konsumuar darkën e saj, psikologia vuri re se kamarieri arriti ta bëjë shumë mirë detyrën, duke kujtuar një numër të mahnitshëm porosish në mendjen e tij, por pasi pjatat u sollën në tryezë, ai harroi atë që kishte shërbyer. Megjithatë, ai dukej se i mbante mend shumë më mirë porositë gjysmë të pjekura, edhe pas disa kohësh. Zeigarnik, si një shkencëtare e mirë, e hetoi fenomenin në laborator dhe studimet konfirmuan intuitën e saj: kur një detyrë nuk përfundon, krijohet një gjendje mendore tensioni që e pengon mendjen të nisë një tjetër nga e para. Është i njëjti mekanizëm që vihet në funksion kur përpilohet një listë detyrash ose kur vendoset një detyrë në axhendë.
Thjesht nga fakti i planifikimit të një aktiviteti, mendja transmeton mesazhe ankthi që ju ftojnë ta përfundoni atë, duke ju penguar të përqendroheni në procese të tjera mendore. Nga kjo rrjedh se, për të harruar dhe për të mos menduar më për diçka, çfarëdo qoftë ajo, është thelbësore të “përfundoni” veprimin mendor të filluar më herët. Efekti Zeigarnik shfrytëzohet edhe në reklamat e trailerave të filmave që dalin në kinema: shfaqet një sekuencë skenash interesante, e cila krijon tension dhe kuriozitet, por duke e mbyllur trailerin në momentin kulmor me datën e publikimit të filmit në kinema. Ky mjet tregimtar quhet cliffhanger (mbarimi i pezulluar) dhe shërben pikërisht për të gjeneruar te shikuesi një ndjenjë interesi të fortë dhe paplotësie. Kush prej nesh nuk ka pritur me padurim episodet e reja të një seriali të dashur në Netflix?
Efekti Zeigarnik në marrëdhëniet emocionale
Nëse e mbajmë këtë mekanizëm brenda marrëdhënieve “të pezulluara”, domethënë atyre që janë ndërprerë pa u zgjidhur realisht, nuk do të jetë e vështirë të kuptohet pse lënia pas e këtyre marrëdhënieve bëhet ndonjëherë e ndërlikuar. Është pikërisht për shkak të efektit Zeigarnik që një marrëdhënie, me sa duket e mbaruar, vazhdon të mbetet në mendje. Mund të konkludojmë se jemi të programuar për të vazhduar projektet që kemi ndërmarrë dhe për këtë arsye, një marrëdhënie e përfunduar pa një sqarim të qartë mund të jetë e vështirë për t’u tretur.
Ky efekt na mban të ankoruar në të kaluarën
Efekti Zeigarnik na çon në përfundimin e asaj që kemi nisur, por ka edhe aspekte negative, pasi na mban të lidhur me situata që në kujtesën tonë janë të regjistruara si “të papërfunduara”. Një efekt i mundshëm, për shembull, është se ky fenomen është në gjendje të transformojë relaksimin në tension të brendshëm.
E lexuat mirë: ky trend i çuditshëm arrin të sigurohet që momentet e qetësisë të mos i shndërroni në shqetësim, tension, mendime të bezdisshme dhe zhgënjim.
Nëse t’i nënshtroheni goditjes së shkëmbinjve të serialit tonë të preferuar nuk është edhe aq dramatike, të gjesh veten të lidhur me mendimet bezdisëse të krijuara nga të gjitha gjërat që duhet të arrijmë, mund të çojë në stres, zhgënjim, lodhje mendore, rraskapitje. Dhe jo rrallë të gjitha ato “Më duhet të mbaj mend…” shfaqen kur jemi duke pushuar.
Për këtë arsye, përpara se të bëni një periudhë pushimi ose të niseni për një fundjavë ose pushime, është mirë t’i keni dhënë një mbyllje gjërave që ishin në pritje atë javë.
