Salman Rushdi ndodhet në intubim, ka të ngjarë të humbasë një sy, ka plagë të rënda në kokë dhe gjithë trupin. Atentatori i dyshuar thuhet se është “dashamirës ndaj qeverisë iraniane” dhe ndaj “ekstremizmit shiit”. Nga njëra anë, lidhja me Iranin e bën këtë sulm të duket si një ndërhyrje e huaj në bastionin e lirisë së Amerikës.
Tek e fundit, tema e fjalimit që do të mbante Rushdi ditën që u sulmua ishte “Shtetet e Bashkuara si një strehë e sigurt për shkrimtarët në mërgim”. Nga ana tjetër, sulmi ndaj Rushdi, nuk mund të mos ngrejë pikëpyetje në lidhje me krizën e lirisë së fjalës në Amerikë, pra mbi tërheqjen tonë nga liria.
Lidhja me këtë ngjarje është shumë e thellë. Mua më kujtohet 33 vite më parë një panel diskutimi mbi bujën që kishte shkaktuar romani i Rushdi “Vargjet Satanike”, mbajtur në Teatrin Brattle në Kembrixh, Massachusetts. Në atë aktivitetet të vitit 1989, ishte hera e parë që iu nënshtrova një kontrolli të imtësishëm nga forcat e sigurisë.
Teksa sot ky lloj kontrolli është i zakonshëm, është e vështirë të imagjinohet një kohë kur një gjë e tillë ishte e paprecedentë dhe tronditëse. Kur nisi çështja Rushdi në fillim të vitit 1989, luftërat kulturore në universitetet amerikane sapo kishin filluar.
Ajo që atëherë quhej korrektësi politike, dukej se ishte diçka e një rendi të ndryshëm nga urdhri i një sunduesi fetar për të vrarë një figurë letrare në emër të besimit mysliman.
Por profesorët që nisën luftërat kulturore panë një lidhje midis të dyjave.
Ata argumentuan se globalizimi kërkon që ne të zvogëlojmë ose shfuqizojmë narrativën e qytetërimit perëndimor. Ata thanë se duhet të zhduket eurocentrizmi, pasi duheshin respektuar ndjeshmëritë e studentëve etnikisht jo-perëndimorë.
Thënë ndryshe, i njëjti globalizim që e shndërron dënimin me vdekje të një Ajatollahu iranian në një kërcënim të afërt për amerikanët në një fjalim në Universitetin e Kembrixhit, kërkon që ne të braktisim fokusin tonë ndaj historisë së qytetërimit perëndimor.
Profesorët mund të mos e kenë shprehur pikërisht në këtë mënyrë, por kjo është ajo që prodhoi qasja e tyre. Natyrisht, ka nga ata mund t’i përgjigjeshin ndryshe globalizimit. Asimilimi i emigrantëve nga e gjithë bota duke riafirmuar narrativën e qytetërimit perëndimor, ishte rruga e pashkelur.
Kur u ktheva në Kembrixh për të dhënë mësim në mesin e viteve 1990, një incident shqetësues më ktheu në atë panel për çështjen Rushdi. Isha ulur në një tavolinë në CaféAlgiers, që ndodhet në të njëjtin kompleks ndërtesash me Teatrin Brattle, kur një punonjës
hapi një nga dollapët ku mbahen mjetet e pastrimit.
Në të pashë një poster të madh të Ajatollah Khomeinit, njeriu që kishte nxjerrë Fetva kundër Rushdi. Ishte një pamje rrëqethëse dhe mendimet e mia u kthyen menjëherë tek kontrolli i sigurisë. Vetëm pak vite më vonë, në kompleksin e godinës ku kishte ndodhur ngjarja e Rushdi, punonte një ndjekës i njeriut që kishte dënuar me vdekje shkrimtarin.
Ato kohë kishte shumë polemika akademike rreth librit të Samuel P.Hantington të vitit 1996, “Përplasja e qytetërimeve”. Ndoshta asnjë libër nuk e ka parashikuar më me sukses luftën kundër terrorit që pasoi shumë shpejt, apo ngritjen e Kinës që ne na shqetëson sot si SHBA. Megjithatë, studiuesit e kritikuan në mënyrë uniforme librin e Hantingtonit. Ky i fundit supozohej se ishte fajtor për tejkalimin e dallimeve kulturore, dhe për nënvlerësimin e shkallës në të cilën kufijtë kulturorë mbivendosen, ndërthuren dhe përzihen.
Pra të njëjtët akademikë që e trajtuan dallimin kulturor si real dhe domethënës – sidomos kur kritikojnë Perëndimin – mund të nisin të “dekonstruktojnë” iluzionin e supozuar të kulturës kur çështja ishte intoleranca jo-perëndimore. Për akademikët, libri i Hantingtonit u bë një arsye më shumë për t’iu shmangur mësimeve të qytetërimit perëndimor dhe në fakt për të braktisur vetë fjalën “qytetërim”.
Gati një brez më vonë, unë vura re një rritje të ndjenjës kundër fjalës së lirë në botën akademike. Kulmi erdhi në vitin 2015, kur gjatë një konferencë mbi lirinë e fjalës në Universitetin e Jeilit të drejtuar nga studentë konservatorë, konferenca u ndërpre nga studentët që i përkisnin së majtës.
Një sulm i hapur ndaj një konference për lirinë e fjalës ishte tronditës në atë kohë. Natyrisht sot bën më pak përshtypje. Por në vitin 2015, unë e kuptova se vetëm ekspozimi i shkeljeve të turpshme të fjalës së lirë nuk do të mjaftonte më. Në atë kohë unë bëra propozimin tim të parë për një ligj në nivel shtetëror për lirinë e fjalës në kampuset universitare.
Sot sondazhet tregojnë se deri 2/3 e studentëve janë dakord me ndërprerjen e oratorëve në kampuse, ndërsa 1/4 besojnë se mund të përdoret dhuna për të anuluar një fjalim. Këto janë pikëpamjet e brezit që u rrit pa kurset e nevojshme të leksioneve mbi qytetërimin perëndimor, tema kryesore e të cilit ishte rruga e gjatë, e përgjakshme dhe e vështirë me të cilën u konceptuan dhe u vendosën liritë tona.
Ato kurse ushqyen një ndjenjë nderimi rreth lirive tona, dhe atë të turpit ata që i shkelin liritë e të tjerëve. Sot ne kemi humbur si nderimin ashtu edhe ndjenjën e turpit. Rezultati është se globalizimi na ka bërë më të prekshëm ndaj kërcënimeve të huaja, ndërsa reagimi ynë i gabuar ndaj globalizimit, ka dëmtuar “armën” tonë më të madhe kundër këtyre kërcënimeve: respektin tonë për traditën tonë të lirisë, dhe parimet që qëndrojnë pas saj. Tmerri ynë ndaj sulmit kundër Rushdi, është një shenjë se ka ende jetë në traditën tonë. Natyra e huaj kulturore e sulmit na kujton se tradita jonë e lirisë është reale, e veçantë dhe ia vlen të ruhet. Megjithatë, ngurrimi ynë i vazhdueshëm për të afirmuar historinë dhe parimet tona – sidomos në shkollat tona – nënkupton se nuk ka më kohë.
Liria është si një ventilator. Ne nuk mund të mbetemi një “strehë e sigurt për shkrimtarët e mërguar’”, në rast se nuk jemi një strehë e sigurt për veten tonë.
