Shqetësimi për termocentralin më të madh bërthamor në Evropë afër vijës së frontit në Ukrainë po bëhet gjithnjë e më alarmant, me ndërkombëtare që paralajmërojnë rrezikun e një aksidenti të madh.
Sekretari i Përgjithshëm i OKB-së, Antonio Guterres beson se dëmtimi në uzinën e Zaporizhzhia mund të jetë “vetëvrasje”, nga ana tjetër presidenti i Turqisë po ashtu ka thënë se askush nuk dëshiron një tjetër Çernobil.
Rusia pushtoi vendin në bregun e majtë të lumit Dnieper në fillim të luftës së saj, por këtë muaj të dy palët kanë akuzuar njëra-tjetrën për bombardime të vazhdueshme.
Secila prej tyre pretendon se njëra palë apo tjetra po provokon.
Ukraina thotë se një grup rus filmik ka organizuar tashmë një sulm për të fajësuar Kievin.
Por cili është rreziku për këtë central bërthamor që strehon gjashtë reaktorë dhe a po përballet Evropa me një shkrirje të tipit Fukushima?
“Unë nuk do të shqetësohesha shumë,” thotë Mark Wenman, kreu i Qendrës për Trajnimin e Doktoraturës në të ardhmen e Energjisë Bërthamore.
“Zaporizhzhia u ndërtua në vitet 1980, e cila është relativisht moderne. Ajo ka një ndërtesë të fortë mbajtëse. Është 1.75 m (5.75 këmbë) e trashë, prej betoni të përforcuar shumë… dhe duhet shumë për ta shkelur atë.”, shkruan BBC.
Ai kundërshton krahasimet me Çernobilin në 1986 ose me Fukushimën në 2011.
Çernobili kishte të meta serioze në dizajn, shpjegon ai, ndërsa në Fukushima gjeneratorët me naftë u përmbytën, gjë që nuk do të ndodhte në Ukrainë pasi gjeneratorët janë brenda ndërtesës së kontrollit.
Pjesa më e madhe e ankthit ka qenë rreth goditjes së uzinës nga predha artilerie ose raketa.
Ukraina ka akuzuar forcat ruse se e përdorin atë si një mburojë nga e cila mund të qëllojnë në qytetet e afërta. Rusia e mohon këtë. Por pas 11 shtatorit, centralet bërthamore u testuan për sulme të mundshme që përfshinin avionë të mëdhenj dhe u zbuluan se ishin kryesisht të sigurta.
Autoriteti i Energjisë Bërthamore i OKB-së, IAEA, ka paralajmëruar për një “rrezik shumë real të katastrofës bërthamore” dhe ka kërkuar që t’i lejohet aksesi në vend sa më shpejt të jetë e mundur. Sekretari i Përgjithshëm i OKB-së i ka bërë thirrje Rusisë që të tërheqë trupat e saj dhe të çmilitarizojë zonën me një “perimetër të sigurt”.
Rusia ka refuzuar, duke argumentuar se kjo do ta bënte fabrikën më të prekshme.
“Unë nuk shoh ndonjë rrezik të veçantë,” thotë Prof Iztok Tiselj, kryetar i inxhinierisë bërthamore në Universitetin e Lubjanës në Slloveni. Ai pranon se dizajni i uzinës është i fortë: “Unë nuk e shoh si një ngjarje shumë të mundshme që rusët ta shkatërrojnë atë qëllimisht.”
Në zemër të kësaj krize janë stafi origjinal ukrainas i uzinës, i cili punon nën pushtimin rus dhe me siguri nën një stres të madh.
Ata janë ankuar se termocentrali është nën sulm të vazhdueshëm, por paralajmërojnë se kërcënimi i vërtetë i katastrofës do të shfaqej nëse Rusia mbyll të gjithë termocentralin, në mënyrë që të mund të shkëputë furnizimin nga Ukraina dhe ta rilidhë atë me Krimenë e pushtuar nga Rusia.
Agjencia bërthamore e Ukrainës thotë se tre nga katër linjat e transmetimit të energjisë që lidhin termocentralin me Ukrainën tashmë janë dëmtuar nga raketat.
Nëse edhe burimi i fundit i energjisë prishet, agjencia beson se karburanti bërthamor do të fillojë të shkrihet, “duke rezultuar në një çlirim të substancave radioaktive në mjedis” dhe gjeneratorët me naftë nuk do të ofrojnë një zgjidhje afatgjatë.
“Një termocentral bërthamor nuk mund të funksionojë askund. Ai duhet të sigurojë energji diku. Nëse papritur të gjithë konsumatorët e tij zhduken, termocentrali ‘mbytet’, njësitë e energjisë fiken në rast emergjence dhe fillon një ‘ngërç’.”, tha një inxhinier i cili donte të mbetej anonim.
Frika më e madhe e sigurisë mund të vijë nga pishinat e karburantit të shpenzuar.
Por edhe nëse do të kishte një lloj çlirimi radioaktiviteti, prof Tiselj beson se do të ishte aq i vogël sa të jetë i papërfillshëm.
Shqetësimi më i madh është për mirëqenien e stafit ukrainas që duhet të menaxhojë uzinën nën pushtim.
Kreu i IAEA, Rafael Grossi, bëri thirrje që ata të lihen të kryejnë detyrat e tyre “pa kërcënime dhe presione”.
Dr Wenman thotë se është faktori njerëzor që përfaqëson rrezikun më të madh të një aksidenti bërthamor, qoftë për shkak të lodhjes kronike apo stresit: “Dhe kjo shkel të gjitha parimet e sigurisë.”
Një letër e nënshkruar nga dhjetëra punonjës në uzinë të enjten i bëri thirrje komunitetit ndërkombëtar të ndalet dhe të mendojë: “Ne mund të kontrollojmë profesionalisht ndarjen bërthamore, por jemi të pafuqishëm përballë papërgjegjshmërisë dhe çmendurisë së njerëzve”.
