Forumi për Mbrojtjen e Trashëgimisë Kulturore dhe Auron Tare kanë sjellë në vëmendje se, vetëm dy ditë para dëgjesës publike mbi projektin e qendrës së vizitorëve në parkun e Butrintit, janë ngritur kritika mbi projektin e planifikuar.
Dy arkitektë të huaj janë ata që kanë shprehur përmes një letre publike kritikat e tyre mbi projektin e qendrës së vizitorëve në parkun e Butrintit.
Arkitekti suedez Peter Hallen, pedagog në Akademinë Mbretërore të Stokholmit, i cili ka dizenjuar disa godina në Tiranë dhe Liza Fior, lektore pranë Universitetit të Arteve në Londër kanë ngritur shqetësimin se projekti japonez rrezikon të dëmtojë në mënyrë të pakthyeshme peizazhin historik të zonës arkeologjike, të cilësuar si pasuri botërore të UNESCO-s.
Letra e plotë:
Së fundmi Kengo Kuma, projekti i një arkitekti japonez u përzgjodh si fitues i një konkursi në lidhje me qendrën e vizitorëve në zonën e Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s të Butrintit në Shqipërinë e Jugut.
Ndoshta Kuma, thjesht ndoshta, e ka keqkuptuar se si ne në Perëndim i trajtojmë pasuritë hitsorike. Për shkak të pikëpamjeve të ndryshme mbi restaurimin dhe ndoshta edhe respektimin e fragmenteve të ndërtesave historike që nuk janë ekzaktësisht dërrmuese për syrin e patrajnuar.
Të qenit një arkitekt suedez dhe që kam punuar mjaft në Shqipëri dhe një fans i madh i Shqipërisë dhe Japonisë më jep frymëzim për të reflektuar mbi këtë projekt japonez për Butrintin.
Në vizitën time të parë u dashurova me Butrintin, jo vetëm për arsye historike, por edhe për vendin, peizazhin që të ofronte. Një vend ku uji i ëmbël dhe i kripur takohen dhe ka tërhequr njerëzit që nga fillimi i kohërave. Ujë për të pirë dhe ushqim për të ngrënë…
Atje kam përjetuar një koncert të mrekullueshëm të muzikës së shekullit të 16-të nga kori Romeo dhe Zhuliet nga Teatri Dramatik Mbretëror i Ingemar Bergman në Stokholm.
Unë kam blerë ushqime të prodhuara në vend. Eksploruar në këmbë dhe nga varka.
E dua vendin…
Sfondi i Kumës
Babai i Kumës, gjithashtu një arkitekt, e donte arkitekturën moderne dhe ishte veçanërisht i impresionuar nga Kenzo Tange dhe eci në gjurmët e tij. Kuma pa diçka shtesë në modelet e Tange që nuk ekzistonte në dizajne të tjera moderne. Kjo ndodhi sepse Tange dinte të krijonte simbole japoneze me teknologjinë e disponueshme.
Kuma ishte shumë i impresionuar se si Tange kombinoi traditën japoneze me fjalorin bashkëkohor. Madje ai ka deklaruar se Kenzo Tange dhe ndërtesat që ka projektuar janë ndër arsyet pse ai u bë arkitekt në radhë të parë.
Arkitektura simbolike është arti i përdorimit të arkitekturës për të përfaqësuar një ide abstrakte.
Filozofia e Kumës
Mendoj se në teori zgjedhja e Kengo Kumës si arkitekt për një projekt në peizazhin e Butrintit është e shkëlqyer pasi ai njihet për përdorimin e materialeve natyrore për të krijuar hapësira bashkëkohore, lidhjen mes arkitekturës, botës natyrore dhe komuniteteve lokale.
Filozofia arkitekturore e Kuma-s sillet rreth idesë së integrimit të pandërprerë të ndërtesave me mjedisin e tyre, duke theksuar materialet që pasqyrojnë kontekstin dhe kulturën lokale.
“Metoda ime është të shmang gjestet heroike, sepse arrin në një pikë ku heroikët vrasin bukurinë e materialit,” thotë ai hapur.
“Ndërtesat e mia janë gjithmonë pjesë e vendit, pjesë e vendndodhjes. Unë dua të bashkoj ndërtesat me mjedisin sa më mirë të mundem. Harmonia është gjithmonë qëllimi i praktikës sime”, thotë Kuma.
Ne e kuptojmë nga mënyra se si ai flet për qëllimet e tij dhe filozofinë e tij arkitekturore se ai është i përsosur për këtë punë!
E megjithatë, ajo që ai mendon dhe ajo që thotë nuk përputhet me atë që ka propozuar për Butrintin. Si mund të jetë kjo?
Ndërsa meditojmë mbi këtë, do të doja të vendosja në qendër të vëmendjes një projekt tjetër në një kontekst historik, atë të arkitektit Demitris Pikionis në Akropolin në Athinë, Greqi.
Pikionis dhe Akropoli
Në Akropol, Pikionis, iu bashkua një komisioni që mbikëqyr përmirësimet në rrugët përreth vendit arkeologjik në 1951.
Ai këmbënguli se një projekt i tillë kërkonte të kuptohej si një “vepër arti”, format e paracaktuara dhe mënyrat mbizotëruese arkitekturore nuk mund të zbatoheshin. Do të kërkohet vëmendje maksimale ndaj detajeve.
Ai u bë përgjegjës për pozicionimin e çdo guri të shtigjeve në një sipërfaqe prej 80,000 m2. Pikionis mblodhi shtigjet nga materialet e gjetura dhe të shpëtuara: shkëmbinj nga vendi i kombinuar me fragmente të lashta, por edhe mbetjet e pallateve neoklasike athinase, më pas u rrëzuan për t’i hapur rrugë ndërtesave të banimit prej betoni.
Vizatimet e Pikionis zbulojnë një ambivalencë të mëtejshme: shumica e projektit nuk përcaktohet në letër, por vetëm evokohet. Nuk është kryesisht vizual, por topografik. Në vend, pjesët u vendosën në diskutim me mjeshtrit. Ai na fton të gjejmë atë që ai e quajti të pashprehurin.
Në një mënyrë sokratike, Pikionis favorizonte të folurën në vend të fjalës së shkruar. Vetëm faqja mund të verifikojë propozimin – atë që ai e quajti ‘bindje’ ndaj vendit.
Arkitektura e teknologjisë së ulët e materialeve kryesisht të papërpunuara të Pikionis, e integruar në mënyrë delikate në sit, marrëdhënia me natyrën është çelësi.
Kthimi dhe jo restaurimi
Në Tokio u mahnita me faktin se ndërtesa për të cilën erdha direkt nga aeroporti u shkatërrua para syve të mi pas mbërritjes. Restoranti i famshëm Nomad nga Toyo Ito u copëtua. Si mund të jetë kjo?
Duke kërkuar përgjigje në Japoni, shumë iu referuan çmimeve të larta në tokat e ndërtimit, të tjerët iu referuan një shkalle më të vogël respekti për objektin ekzistues.
A mund të gjejmë një të dhënë një tjetër të dhënë në arkitekturën e tempullit japonez?
Japonia ka zhvilluar një strategji origjinale.
