Republika e Maqedonisë së Veriut, ashtu si pesë shtetet e tjera jugosllave, ndanë të njëjtin sistem politik edhe pas formimit të shteteve të pavarura, u përball me të njëjtat sfida: formimin e organeve dhe institucioneve të pavarura me ndarje të rreptë të pushtetit. Por jo të gjithë ne i dhamë të njëjtën përgjigje nevojave të qytetarëve për të ushtruar të drejta të garantuara me kushtetutë. Duke parë përvojën në rajon, Maqedonia e Veriut mbeti e vetmuar pikërisht në çështjen e ankesës kushtetuese, theksoi Kryetarja e Gjykatës Kushtetuese, Dobrilla Kacarska, në konferencën përmbyllëse me temë “Më shumë mbrojtje ligjore për qytetarët përmes ankesës gjithëpërfshirës dhe efektive kushtetuese”.
Tema, shtoi ajo, ka të bëjë vetëm me një nen të Kushtetutës, pra me nenin 110 alineja 3, që do të thotë se janë të kufizuara mundësitë për të realizuar çdo të drejtë të përcaktuar në aktin tonë më të lartë juridik.
Kacarska sqaroi se vendosja e ankesës kushtetuese do të nënkuptonte përmirësimin e sistemit tonë juridik me një mjet të ri juridik për të mbrojtur liritë dhe të drejtat. Në këtë mënyrë, roli i Gjykatës Kushtetuese si mbrojtëse e kushtetutshmërisë, ligjshmërisë dhe lirive dhe të drejtave do të rrumbullajkohet, por gjithashtu do të ketë një filtër juridik para parashtrimit të aplikimeve në Gjykatën Evropiane në Strasburg.
Sipas saj, miratimi i këtyre ndryshimeve kushtetuese do të thotë edhe detyrim që Gjykata Kushtetuese të rregullojë proceduralisht procedurën në përputhje me autorizimin e saj të përfshirë në nenin 113 të Kushtetutës, por edhe të përgatitet në mënyrë organizative për të trajtuar ankesat kushtetuese.
Ajo tha se “kjo e fundit mund të duket e parakohshme, sidomos kur ende nuk është hedhur hapi i parë për ndryshimin e Kushtetutës. Por kjo është rruga që na pret dhe ne me siguri do të duhet ta ecim atë. “
“Në mungesë të vullnetit dhe njohjes së rëndësisë së këtij instrumenti juridik nga faktorët politikë dhe përfaqësuesit e të gjitha partive në Kuvend, morëm mbështetje nga miqtë tanë nga IRZ të cilët, me aprovimin e Ministrisë gjermane të Punëve të Jashtme, investuan kapacitete financiare dhe profesionale dhe ndihmuan në përgatitjen e studimit mbi ankesën kushtetuese, e njohur edhe ndërkombëtarisht si padi kushtetuese”, theksoi Kacarska.
Ky studim, siç sqaroi ajo, është rezultat i bashkëpunimit disa vjeçar midis Gjykatës dhe IRZ-së dhe do të ofrojë udhëzime për vendosjen e ankesës kushtetuese me të cilën qytetarët e Republikës së Maqedonisë së Veriut do të kenë mundësinë të ankohen në Gjykatë për të gjitha të drejtat e garantuara me kushtetutë.
Kryetarja e Gjykatës Kushtetuese shtoi se më shumë se 30 vjet në sistemin tonë juridik ka lëshim të dukshëm, siç tha ajo, sistematik të ngathët, i cili cenon themelet e shtetit të së drejtës dhe cenon mbrojtjen kushtetuese të qytetarëve.
“Mungesa e ankesës kushtetuese jo vetëm që i privon qytetarët nga një mundësi tjetër për t’iu drejtuar Gjykatës Kushtetuese për të gjitha të drejtat e parashikuara nga Kushtetuta, por është tema fillestare e lamentimit: si humbet besimi në sistem dhe shtet? Republika e Maqedonisë së Veriut ka humbur raste të shumta para gjykatave ndërkombëtare dhe nuk duhet t’i shohim ato vetëm si statistika, ato janë tregues i urgjencës së paraqitjes së një ankese kushtetuese”, konsideron Kacarska.
Kjo temë, siç theksoi ajo, është në krye të axhendës së mandatit të saj presidencial në Gjykatën Kushtetuese.
“Thirrjet e mediave, intervistat, kritikat ndaj politikanëve, madje edhe organizimi i kreut të shtetit në Gjykatën Kushtetuese janë arsenali i armëve të komunikimit me të cilat shpreh proaktivitetin, alarmin dhe nevojën e prezantimit të ankesës kushtetuese. Kërkova mbështetje nga establishmenti politik, i udhëhequr nga vlerat themelore që i promovon Kushtetuta, meqë për vendosjen e ankesës kushtetuese nevojitet ndryshim në aktin më të lartë juridik”, theksoi Kacarska.
Në këtë drejtim, siç tha, shpreh mirënjohje për mbështetësit e idesë për mbrojtje të idesë së mbrojtjes së mbrojtjes së lartë të të drejtave të të gjithë qytetarëve, e veçanërisht Presidentit të Republikës, Stevo Pendarovski dhe ministrit të Drejtësisë, Krenar Lloga.
“Shpresoj që të gjitha partitë politike të ndjekin këtë shembull, e nëse ka nevojë edhe vullnet, jemi të gatshëm si Gjykatë për këdo që ka mundësi të iniciojë debat në Shtëpinë legjislaturë, të prezantojmë studimin dhe argumentet për vendosjen e ankesës kushtetuese. Megjithëse do ta përsëris, Gjykata Kushtetuese nuk ka juridiksion në ndryshimet kushtetuese ose në dhënien e këshillave për çështje konkrete”, tha Kacarska.
Ajo kujtoi se Kushtetuta jonë është akt bashkëkohor, por “jo edhe gjithëpërfshirës, ndërsa përmbajtja e saj nga pavarësia deri në ditët e sotme është ridizajnuar pjesërisht, dhe nëse është e nevojshme, kryesisht për një grup të caktuar qytetarësh.”
“Prandaj në këtë atmosferë euforike të numërimit “pro dhe kundër” hapjes së Kushtetutës, është e rëndësishme të përsëritet se duke prezantuar ankesën kushtetuese, do të përfitojnë të gjithë qytetarët, e të gjitha kombësive dhe përkatësive politike”, theksoi Kacarska.
Me këtë rast përkujtoi se gjatë tridhjetë viteve të fundit, arkivi i Gjykatës ka regjistruar qindra kërkesa të dështuara për shkak se “asnjë e drejtë nuk është mbrojtur ose dikujt i është mohuar liria në baza konkrete vetëm sepse Gjykata Kushtetuese nuk ka kompetencë të vendosë mbi të gjitha bazat, përveç sipas një neni, që është 110 alineja 3 e Kushtetutës”. Praktika kushtetuese dhe gjyqësore në këtë drejtim, siç shtoi ajo, konstaton një anomali serioze të mungesës së mekanizmave mbrojtës.
“Kjo nënkupton që kërkesë për mbrojtjen e lirive dhe të drejtave mund të paraqitet vetëm nëse dikush diskriminohet për shkak të gjinisë, racës, fesë, përkatësisë etnike, politike, kombëtare dhe shoqërore. Kushtetuta i lejon çdo qytetari të shprehë lirisht mendimin e tij, lirinë e besimit, shoqërimin dhe veprimin politik dhe, nëse pengohet në atë shprehje, të kërkojë mbrojtje para Gjykatës Kushtetuese. Por këtu flasim për mbrojtjen e parashikuar vetëm nga një nen i Kushtetutës, dhe kështu lind pyetja, cili është përfitimi i qytetarëve nëse ata vetëm e dinë se kanë të drejta të shumta në Kushtetutë, dhe nuk mund të kërkojnë mbrojtje kushtetuese për të gjithë”, theksoi Kryetarja e Gjykatës Kushtetuese.
Sipas saj, statistikat e këqija për sa i përket kërkesave të refuzuara nuk mund t’i atribuohen plotësisht vendimeve të këqija të gjykatësve, por, siç tha ajo, duhet të jemi realistë që numrat flasin edhe për mundësitë e kufizuara të Gjykatës Kushtetuese për sa i përket mbrojtjes individuale.
Kacarska tha se ata nuk janë kompetentë si institucion për të ndryshuar Kushtetutën, “por ne kemi për detyrë të përdorim mandatin tonë për të ngritur zërin për mbrojtje shtesë të të gjitha të drejtave dhe lirive dhe përfundimisht t’i kursejmë qytetarët nga kostot shtesë ndaj të cilave ata janë të ekspozuar para Gjykatës në Strasburg, por edhe për të ndihmuar shtetin të ruajë reputacionin dhe buxhetin e tij.”
Duke iu përgjigjur pyetjes së një gazetari, Kacarska theksoi se nëse shikoni Kushtetutën nga neni nëntë deri në diku të pesëdhjetë, qytetarët gëzojnë vërtet shumë liri dhe të drejta, dhe se në atë pjesë Kushtetuta është vërtet demokratike.
“Megjithatë, qytetarët kanë të drejtën e mbrojtjes para Gjykatës Kushtetuese, vetëm për disa liri dhe të drejta”, theksoi ajo.
Presidenti i shtetit, Stevo Pendarovski, deklaroi se ankesa kushtetuese është një mjet efektiv i konfirmuar, e shembulli më i mirë i kësaj është praktika e Gjykatës Kushtetuese të Republikës Federale të Gjermanisë, vendimet e së cilës janë frymëzim për shumë avokatë që punojnë në këtë fushë.
“Megjithëse, deri më tani, ka pasur disa nisma për ndryshimin e Kushtetutës në këtë drejtim, për fat të keq, një seri e tërë përbërjesh parlamentare nuk kanë mbledhur forcën për ta bërë këtë, e diskutimet për ndryshimet në Kushtetutë me qëllim futjen e padisë kushtetuese kanë përfunduar në pazare partiake-politike dhe tejkalim për çështje krejt të tjera që nuk kanë të bëjnë me temën. Shpresoj që në të ardhmen e afërt, politika, përveç publikut profesional, do të kuptojë rëndësinë e futjes së padisë kushtetuese si segment i rëndësishëm në reformat dhe një hap drejt forcimit të sistemit për mbrojtjen e të drejtave dhe lirive të njeriut”, shtoi Pendarovski.
Kuptohet, shtoi ai, në kushte të mosekzistimit të kategorisë së padisë kushtetuese në rendin tonë, “Gjykata Kushtetuese ka mundësinë, për më tepër, të afirmojë rolin e saj si mbrojtëse e të drejtave dhe lirive të njeriut edhe në kornizat ekzistuese. Këtu, para së gjithash mendoj në kompetencën tuaj për të vepruar ndaj kërkesave për mbrojtjen e lirive dhe të drejtave, e veçanërisht në mbrojtjen nga diskriminimi”.
“Duke marrë parasysh se bazat dhe standardet për mbrojtjen nga diskriminimi janë zgjeruar ndjeshëm në Bashkimin Evropian, dhe kjo është reflektuar edhe në Ligjin tonë për mbrojtjen nga diskriminimi, konsideroj se Gjykata Kushtetuese mund të vendoset në mënyrë edhe më proaktive në këtë sferë dhe, duke marrë parasysh pavarësinë e garantuar me kushtetutë në punën e saj, vetë të vendosë standarde të reja. Në këtë mënyrë, dhe në mungesë të ndryshimeve kushtetuese, Gjykata Kushtetuese do të marrë pozicion dhe rol cilësor të ri në mbrojtjen e të drejtave dhe lirive. Pa dyshim, zhvillimi eventual në këtë drejtim do të jetë i dobishëm për gjykatat tjera, por edhe drejtpërdrejt për qytetarët”, tha ai.
Shtefan Pirner, udhëheqës i fushës së projektit “Evropa Juglindore I” në IRZ, tha në një deklaratë për mediat se në lidhje me ankesën kushtetuese, Republika Federale e Gjermanisë ka përvoja shumë të mira.
“Shifrat e parashtresave të Gjykatës Kushtetuese të Republikës Federale të Gjermanisë janë të ngjashme me ato të përmendura sot në konferencë në rastin e gjykatës në Bosnjë e Hercegovinë, respektivisht se 95 përqind e të gjitha parashtresave të Gjykatës Kushtetuese Federale janë ankesa kushtetuese”, tha Pirner.
Kur u pyet se çfarë veprimesh konkrete duhet të ndërmerren në vendin tonë në lidhje me parashtrimin e ankesës kushtetuese, ai ishte vendimtar se gjëja më e rëndësishme është vendosja e ligjit për Gjykatën Kushtetuese.
“Nëse marr parasysh përvojat gjermane, atëherë do të them se gjëja më e rëndësishme është vendosja e ligjit për Gjykatën Kushtetuese, sepse në këtë mënyrë, shpjegimi më i qartë dhe transparent do t’i jepet vetë ankesës kushtetuese. Kam shkruar studim mbi gjendjen e Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut, ku arrij në konkluzionin si vijon. Ju keni baza për të vendosur ankesë kushtetuese, meqë në Kushtetutën tuaj, neni 110 i ka rrënjët në atë mundësi. Mundësinë e mbrojtjes së të drejtave të njeriut. E si do të mbrohet kjo, nëse jo përmes gjykatës, e cila, përmes vendimeve të saj, duhet të mbrojë të drejtat e qytetarëve. Pra, edhe tani, pa asnjë masë tjetër shtesë, ju mund të vendosni ankesë kushtetuese”, theksoi Pirneri.
Në hapjen e konferencës mori fjalën edhe ambasadorja e Republikës Federale të Gjermanisë në vend, Petra Dreksler.
Nënkryetari i Gjykatës Kushtetuese të Bosnjës e Hercegovinës, Mirsad Qeman dhe këshilltari i lartë ligjor i kësaj gjykate, Franjo Dragiçeviq, mbajtën fjalim me temë “Zhvillimi historik i ankesës kushtetuese në Bosnjën e Hercegovinë, përvojat dhe rezultatet e kaluara të aplikimit”. Kryetarja e Gjykatës Kushtetuese të Serbisë, Snezhana Markoviq, foli për “zhvillimin e institucionit ligjor të ankesës kushtetues në Republikën e Serbisë”.
Konferenca rajonale mbahet në organizim të Fondacionit gjerman për mbrojtje ndërkombëtare juridike – IRZ dhe Gjykatës Kushtetuese të Maqedonisë së Veriut.
