“Ka një ofertë në tavolinë. Dhe nëse doni të dini për dikë se kush është dhe si do të veprojë kur të jetë në pushtet, shikoni se si do të reagojë ndaj kësaj oferte. Nëse thonë, në mënyrë shumë të qartë, këtu është alternativa, dhe besoj se është e pranueshme për të tjerët, atëherë mund të gjykoni nëse kanë të drejtë apo jo. Nëse ata thonë – kam një ofertë më të mirë, por nuk do t’ju them se çfarë është – ky është një person nga i cili nuk do të blini një makinë. Epo, nuk mendoj se duhet t’i votoni as ata”, thotë Ndihmës Sekretari amerikan i Shtetit për Evropë dhe Euroazi, i pyetur për qëndrimin e VMRO-DPMNE-së për ndryshimet kushtetuese.
I pyetur nëse mendon se “lista e zezë” është efektive, ai përgjigjet se duhet kohë që procesi të japë rezultate. O’Brien nuk do të thoshte nëse Uashingtoni po përgatit një shtesë në listë.
Ndihmës Sekretari amerikan i Shtetit për Evropë dhe Euroazi, James O’Brien, në një intervistë për “360 Gradë” në MRT 1, u përgjigjet pyetjeve rreth Këshillit Ministror të OSBE-së në Shkup, divergjenca e sekretarit të shtetit Anthony Blinken me ministrin rus Sergej Lavrov, aspiratat e Maqedonisë për anëtarësim në BE, amendamentet kushtetuese, qëndrimi i VMRO-DPMNE-së për këtë temë, efektiviteti i “listës së zezë”… O’Brien e shoqëroi Blinken gjatë disa orë qëndrimi në Shkup, dhe më pas udhëhoqi delegacionin amerikan në takimin e OSBE-së.
Këshilli Ministror i OSBE-së është ngjarja më e madhe diplomatike ndërkombëtare e organizuar nga Maqedonia e Veriut. Nga njëra anë, mund të thuhet se është jashtëzakonisht e suksesshme sepse OSBE-ja në njëfarë mënyre arriti të ruajë vazhdimësinë e saj. Por nga ana tjetër, shohim se Ukraina dhe vendet baltike nuk përfaqësohen në nivel ministror, duke shpjeguar se nuk duan të jenë në të njëjtin vend me ministrin e Jashtëm të Rusisë, Sergej Lavrov. Cili është vlerësimi i SHBA-së për shkallën e suksesit të kësaj ngjarje?
“Unë mendoj se Këshilli ishte vërtet i suksesshëm, një ngjarje që do të vazhdojë edhe për disa ditë të tjera. Për herë të parë erdha në Shkup në vitin 1996, ndoshta ishte më herët, dhe më pas liderët politikë vendas folën se si ishte të ulesh në “tavolinën e madhe” të komunitetit euroatlantik. Tani isha me ambasadoren e Maqedonisë së Veriut në NATO dhe të shoh Ministrin e Punëve të Jashtme të Maqedonisë së Veriut duke kryesuar Këshillin e OSBE-së këtu në Shkup është një ndjenjë vërtet e këndshme, të shohësh një tranzicion të tillë. Një nga gjërat që përshkuan të gjitha komentet sot është se sa mirë ka bërë Maqedonia e Veriut këtë vit në kryesimin e saj me OSBE-në. Ministri Osmani ka qenë tri herë në Ukrainë, ka vizituar edhe vende të tjera ku ka konflikte. Pra, OSBE-ja ka një mision specifik, ka të bëjë me të drejtat e njeriut në shoqëritë që janë pjesë e OSBE-së dhe kjo duhet të reflektohet në të drejtën për paqe. Pushtimi rus i Ukrainës është një shkelje grotesk, okupimi i vazhdueshëm i Gjeorgjisë dhe Moldavisë është një shkelje e këtyre të drejtave themelore, por ka të bëjë edhe me gjërat që prekin qytetarët në baza ditore – të martohen me kë të duan, të mos jenë në burg për arsye politike, garanci, për të mos qenë viktima të trafikimit të qenieve njerëzore – në të gjithë rajonin – nga Azia Qendrore në Evropë, OSBE është një pjesë kyçe në bisedën për këto të drejta dhe në mbrojtjen e tyre. Për të parë se si është menaxhuar kjo në një vit në të cilin Rusia ka shkelur të gjitha parimet mbi të cilat është themeluar OSBE-ja dhe Rusia është përpjekur të bllokojë shumicën e mënyrave në të cilat funksionon organizata, ministri Osmani ka bërë një punë të shkëlqyer në ruajtjen e funksionalitetit. të OSBE-së dhe në zbatimin e mandatit të fundit. Ky ishte një konfirmim se sa mirë bëri vendi në vitin e kaluar dhe në përgatitjen për vitin 2024. Mendoj se kemi një marrëveshje që do t’i mundësojë OSBE-së të funksionojë mirë në periudhën e ardhshme”.
Sekretari i Shtetit Blinken ishte për pak kohë në Shkup, vetëm disa orë. Ai u largua para se ministri Lavrov të zbarkonte në Shkup. A është ky një mesazh nga Uashingtoni për Moskën?
“Jo. Është një mesazh që sekretari Blinken mendoi se ishte e rëndësishme të ricaktohet, të jetë i sigurtë të jetë këtu dhe të tregojë mbështetje për OSBE-në dhe për kryesimin e ministrit Osmani. E vetmja kohë në dispozicion, mes takimit të NATO-s dhe takimit në Izrael, ku ai po përpiqet të ndihmojë me konfliktin atje, ishte të mbërrinte mbrëmë. Nuk e di pse ministri Lavrov vendosi të paraqitet kaq vonë”.
Administrata amerikane mbështeti të ashtuquajturat “Propozimi francez” i cili duhej të vazhdonte integrimin e Maqedonisë së Veriut në BE, por në gjysmë viti i fundit procesi është bllokuar sërish. Nga nivele të ndryshme të administratës amerikane dolën deklarata se miratimi i amendamenteve kushtetuese do të jetë i dobishëm për vendin, por duket se ato nuk janë dëgjuar nga të gjithë politikanët në Maqedoninë e Veriut. Ku e shihni rrugën e mundshme? Sepse, sipas mendimit tim, një nga qëllimet strategjike rajonale të SHBA-së është që Maqedonia e Veriut të vazhdojë negociatat dhe të bëhet anëtare e BE-së.
“Ne mbështesim fuqimisht aspiratat e Maqedonisë së Veriut për BE – kjo është një aspiratë e qartë e shumicës. Keni të drejtë, disa struktura politike mendojnë ndryshe, disa mund të marrin para nga disa vende, disa kanë aspirata legjitime të pikëpamjes së pakicës. Por unë mendoj se shumica dëshiron të jetë pjesë e Evropës dhe ne e mbështesim këtë. Ky kompromis i veçantë ne mendojmë se është vetëm një pjesë e mënyrës se si një vend bëhet plotësisht evropian. SHBA-të nuk janë anëtare të BE-së, siç na kujtojnë rregullisht, por BE-ja është ndërtuar mbi kompromise. Çdo vend apo rajon vjen nga vende ku ka pasur konflikte të një lloji apo tjetër për shekuj, herë luftëra, herë vetëm tensione. Dhe nëse e lënë mënjanë këtë për të qenë së bashku në këtë sipërmarrje të madhe të ndërtimit të kombit të BE-së, ky është procesi nëpër të cilin po kalon ky vend tani. Ajo që po u themi përfaqësuesve këtu dhe në vendet fqinje është se është në interesin e të gjithëve – jo çdo shteti, por fqinji të jetë në BE. Kjo është kur anëtarësimi në BE vërtet shpërblehet. Pra, njerëzit mund të gëzojnë katër liritë themelore – të drejtën për të punuar ku të duan, të jetojnë ku të duan, të transferojnë para ku të duan, të tregtojnë. Këto katër liri janë themeli i BE-së. Ky kompromis i veçantë është arritja e qëllimit të hyrjes në BE. Është e rëndësishme që Maqedonia e Veriut dhe fqinjët e saj të gjejnë mënyra për të ecur përpara. Për mendimin tuaj për aktorët politikë, unë do të thosha se e vetmja rrugë përpara është adresimi i kësaj çështjeje. Ka një ofertë në tavolinë, duhet ta pranoni. Nëse nuk e pranoni, po i ktheni shpinën historisë, sinqerisht. Kjo rrugë mund të duket e kënaqshme, por do t’i kushtojë ekonomisë suaj, do të bëjë që më shumë njerëz të duan të largohen nga vendi dhe në përgjithësi do ta kthejë vendin prapa. Ajo që më pëlqeu në vendin kur erdha për herë të parë pothuajse 30 vjet më parë ishte se sa të etur ishin të gjithë për të qenë pjesë e këtij projekti më të madh të quajtur BE. I inkurajoj të gjithë liderët politikë që ta shfrytëzojnë këtë mundësi”.
Por është thuajse e sigurt që ky parlament nuk do të miratojë ndryshimet kushtetuese. Cfarë tjetër?
“Ju po shkoni drejt një periudhe zgjedhore. E dimë që çdo gjë është e vështirë në një periudhë të tillë. Nuk do të komentoj nëse gjërat do të ndodhin tani apo më vonë, por është e qartë se ka një ofertë në tryezë. Dikush mund të thotë se do të vijë me një ofertë më të mirë. Por nëse ajo nuk ju tregon saktësisht se për çfarë bëhet fjalë dhe pse të tjerët do ta pranonin, ajo thjesht po përpiqet t’ju mashtrojë. Dhe shpresoj që votuesit të jenë më të zgjuar se kaq”.
Ju përmendët një ofertë më të mirë, sepse kjo është diçka e përsëritur nga opozita, partia më e madhe opozitare VMRO-DPMNE, se në rrethana të tilla nuk do të mbështesin amendamentet kushtetuese nën diktimin bullgar, madje edhe se nuk do ta pranonin në periudhën e ardhshme, nëse vijnë në pushtet. Pra, duke qenë se ju jeni diplomati kryesor i SHBA-së për Evropën, cili është kuptimi juaj – a ka mundësi për ndërhyrje në Kornizën Negociuese të BE-së apo ndryshime në kontekstin global, kur dikush thotë se mund të bëjë një ofertë më të mirë?
“Unë mendoj… Jo. E shihni, ka një ofertë në tryezë. Dhe nëse doni të dini për dikë se kush është dhe si do të veprojë kur të jetë në pushtet, shikoni se si do të reagojë ndaj kësaj oferte. Nëse thonë, në mënyrë shumë të qartë, këtu është alternativa, dhe besoj se është e pranueshme për të tjerët, atëherë mund të gjykoni nëse kanë të drejtë apo jo. Nëse ata thonë – kam një ofertë më të mirë, por nuk do t’ju them se çfarë është – ky është një person nga i cili nuk do të blini një makinë. Epo, unë nuk mendoj se ju duhet të votoni për ta. Por kjo është një zgjedhje që bëjnë votuesit këtu. Unë nuk votoj këtu. Njerëzit mund të zgjedhin atë që duan”.
Shteti i së drejtës, ndikimi në gjyqësor dhe korrupsioni i përhapur në shoqëri janë çështje kyçe. Cilat janë hapat e menjëhershëm që duhen ndërmarrë për të korrigjuar situatën, nga këndvështrimi amerikan?
“Unë mendoj se ne do të donim të shihnim fundin, në çdo kuptim, se si elitat politike “e rregullojnë lojën” në favor të tyre ose në favor të njerëzve që i mbështesin. Ne e bëjmë një pjesë të kësaj përmes politikës sonë të sanksioneve, por sanksionet janë vetëm një pjesë. Është një mënyrë për të etiketuar individët dhe për të përshkruar sjelljen e tyre si të papranueshme, në mënyrë që ata të mos mund të pasurohen ose të udhëtojnë nëpër botë me frytet e vjedhjes së tyre. Shumë më të rëndësishme janë ndryshimet që do të bëjnë njerëzit këtu, që do të bëjë qeveria, që do të bëjë qytetarët, për të emëruar njerëz që do të përdorin pushtetin e posteve publike për të mirën e përbashkët. Jo për të mirën e atyre që janë më afër tyre. Këto ndryshime do të vijnë përmes procesit (të integrimit) në BE. Unë do të thosha se nëse dikush ju thotë se është kundër BE-së, mund të jetë edhe kundër të qenit të ndershëm në jetën publike. Kjo është një pyetje e vështirë për votuesit për t’u bërë udhëheqësve të tyre. Çfarë do të bësh që të di që kur të të jap pushtet, do ta përdorësh për të gjithë ne dhe jo vetëm për ty”.
Ju përmendët sanksionet. Jemi dëshmitarë të qytetarëve të rinj maqedonas të të ashtuquajturit listën e zezë. Mendoni se funksionon fare? Sepse disa nga ata njerëz vazhdojnë të bëjnë biznes si zakonisht? Në mesin e qytetarëve ka një ndjenjë se nuk po japin efektin e duhur.
“Është vetëm një pjesë e një strategjie të përgjithshme. Një pjesë e asaj që ajo (lista e zezë, aka) bën është t’u thotë njerëzve të tjerë – mos u bëni kështu. Nëse dëshironi të jeni pjesë e së ardhmes, duhet të veproni ndryshe. Por ne gjithashtu duhet të krijojmë rregulla në mënyrë që njerëzit të dinë se si të veprojnë dhe të shohin që ato rregulla të zbatohen në terren në mënyrë që njerëzit e tjerë të mos jenë në gjendje të futen në listën e zezë. Pra, e gjithë kjo duhet të funksionojë së bashku. Nuk ndodh brenda natës. Nuk është sikur futja në listën e zezë të një personi do të bëjë që korrupsioni të zhduket në mënyrë magjike. Duhet kohë për të ndryshuar një sjellje dhe për të hequr gradualisht njerëzit që janë të lidhur me korrupsionin. Mund të ndodhë, por kërkon kohë. U desh kohë në shoqërinë time, u desh kohë në kulturat evropiane dhe do të duhet kohë në tuajën ndërsa i afroheni BE-së. Por unë mendoj se do të arrijmë atje”.
A do të ketë fytyra të reja në listën e zezë?
“Unë nuk po spekuloj fare për këtë.”
