Në Shqipëri, veprimtaria e sektorit të ndërtimit, është shoqëruar në vijimësi me kritika në lidhje me sipërfaqet e ndërtuara pa leje dhe çështje të informalitetit. Një vendim i fundit i qeverisë që synon frenimin e ndërtimeve pa leje për qëllim fitimi, është pasuar me debate të shumta. Ky vendim sipas përfaqësuesve të opozitës dhe disa ekspertëve bie ndesh me një kuadër të tërë ligjor. Njohës të fushës thonë se mjaft zyrtarë i favorizojnë shoqëritë e ndërtimit në dëm të ligjit.
Në Shqipëri sektori i ndërtimit, është ndër kryesorët në ekonominë e vendit me një ndikim rreth 9% në Prodhimin e Brendshëm Bruto. Veprimtaria e tij është shoqëruar ndër vite me kritika për informalitet të lartë dhe qarkullim të kapitaleve financiare të dyshimta.
Ekspertë të fushës thonë se në këtë sektor ndërthuren interesa klienteliste, pas të cilave qëndrojnë zyrtarë që favorizojnë shoqëritë e ndërtimit në dëm të ligjit. Në fillim të shtatorit të këtij viti qeveria miratoi një vendim, që siç shprehet ajo, synon frenimin e ndërtimeve pa leje për qëllim fitimi.
Vendimi bazohet në ndryshimet që ju bënë në vitin 2020, Ligjit për Planifikimin dhe Zhvillimin e Territorit, i cili nga ana e tij, parashikon konfiskim të pjesshëm kur sipërfaqja e ndërtuar pa leje është mbi 2% të ndërtimit mbi tokë dhe konfiskim të plotë, kur kjo sipërfaqe është mbi 10%.
Ky vendim, i cili ka nxitur debate të shumta, përcakton edhe proçedurat për konfiskim për interes publik të objekteve të ndërtuara pa leje, por për qëllim fitimi. Ndërsa ligji përcakton si masë konfiskimin, vendimi përfshin hyrjen në marrëdhënie financiare të autoriteteve me ata që kanë shkelur lejen, duke iu dhënë mundësinë ndërtuesve të parablejnë me çmim tregu, sipërfaqet e ndërtuara pa leje.
Njohës të fushës juridike thonë se ky akt i qeverisë bie ndesh me Kodin penal, si dhe me vetë Ligjin për Planifikimin dhe Zhvillimin e Territorit.
“Ky vendim bie ndesh me vetë ligjin bazë “Për Planifikimin dhe Zhvillimin e Territorit”, ku në nenin 52 ,që eshtë dhe referencë e vendimit, parashikohen sipërmarrje të tjera të autoriteteve shtetërore dhe publike, përsa i takon kundravajtjeve të karakterit administrativ. Nga ana tjetër Kodi Penal, që prevalon mbi çdo akt tjetër ligjor, e trajton çdo ndërtim pa leje vepër penale, dhe subjekti që ndërton pa leje duhet të përgjigjet për ndërtim të paligjshëm, që duhet konfiskuar sipas Kodit të Procedurës Penale. Pra, po ta shohësh vendimin, ai bie ndesh me gjithë kuadrin ligjor që është bërë pas miratimit të kushtetutës në vitin 98”– tha Sokol Hazizaj, jurist.
Edhe përfaqësues të opozitës e kanë kritikuar vendimin e qeverisë. Deputeti i PD-së Gazmend Bardhi tha se ndërsa qytetarë të zakonshëm janë dënuar me burg edhe për një dritare, një mur rrethues, apo çati, ky akt ligjor nuk i ndëshkon, por i merr në mbrojtje dhe i legalizon ndërtimet e paligjshme në godinat shumëkatëshe.
Për këto arsye 28 deputetë të opozitës i kanë kërkuar Gjykatën Kushtetuese, shfuqizimin e tij.
“VKM shkel barazinë para ligjit. Kur një qytetar i thjeshtë ndëshkohet më burg për një avlli, i njëjti standard duhet të zbatohet dhe ndaj ndërtuesve të sipërfaqeve pa leje në godina shumëkatëshe. Nga ana tjetër vetë Ligji për Planifikimin dhe Zhvillimin e Territorit ka dhënë një proçedurë ezauruese, se si veprohet në raste të tilla. Çdo ndërtim i paligjshëm konfiskohet dhe kalon në pronësi të shtetit, dhe si çdo pasuri e shtetit, nëse duhet të shitet bëhet ankand. Qeveria e ka shmangur këtë dhe u jep mundësi ndërtuesve, ta legalizojnë kundrejt një tarife. Pra në pikpamjen ligjore VKM bie ndesh me kushtetutën, Kodin Penal dhe me Ligjin për Planifikimin dhe Zhvillimin e Territorit”– u shpreh për Zërin e Amerikës Gazmend Bardhi.
Juristi Sokol Hazizaj veçon dhe një tjetër aspekt në vendimin e Këshillit të Ministrave, kur ndërtuesit i ofrohet parablerja e sipërfaqes së paligjshme. Në mënyrë të papreçedentë ky moment, sipas tij e vendos qeverinë në kuadrin e subjektit që bën biznes.
“Më thoni cili legjislacion europian e vendos shtetin në subjektin e biznesit? Vendimi i Këshillit të Ministrave e detyron ministrinë përkatëse, ende pa emër, të hyjë në marrëdhënie biznesi më prishësin e ligjit. Në themel ky format pengon organin e hetimit të vazhdojë proçesin për gjetjen e subjektit fajtor në raport më ligjin siç është kodi penal, dhe nga tjetër vetë Këshilli i Ministrave merr përsipër të bëjë biznes në kurriz të publikut”– vijoi juristi Sokol Hazizi.
Në lidhje me këto kritika ne iu drejtuam Agjensisë për Media dhe Informim pranë kryeministrit.
Në përgjigjen me shkrim thuhet se “VKM në fjalë synon të rregullojë situatën e ndërtimeve pa leje dhe se ai respekton Kushtetutën dhe Kodin penal”.
Pas miratimit të VKM lidhur me konfiskimet për interes publik, të objekteve të ndërtuara pa leje për qëllim fitimi, zyrtarë të lartë të paktën në 4 raste i bënë publike konfiskimet e sipërfaqeve pa leje, në godina shumëkatëshe në Tiranë, që lidhen me ndërtuesit Pëllumb Salillari, Armand Lilo, Julian Morina dhe Arben Maloku.
Gazetarja Klodiana Lala u shpreh se institucionet nuk e kanë kryer si duhet detyrën.
“Reagimi institucional ka qenë i vonuar. Cilët janë përgjegjësit, si janë lejuar këto sipërfaqe pa leje për qëllim fitimi, nga ana e inspektoriateve ndërtimore dhe institucionet përgjegjëse që kontrollojnë zbatimin e lejeve të ndërtimit. Kjo duket e qëllimtë dhe e mirëmenduar, për t’u legalizuar këtyre ndërtuesve pasuritë në të ardhmen”– u shpreh për Zërin e Amerikës gazetarja Klodiana Lala.
Në disa dalje publike kryeministri Rama, i ka kundërshtuar akuzat ndaj qeverisë për konfiskimet e sipërfaqeve të ndërtuara pa leje për qëllim fitimi. Askush nuk shpëton nga ndjekja penale dhe gjoba me këtë vendim, ka thënë Z. Rama. Ai ngarkon me përgjegjesi për situatën e ndërtimeve pa leje, edhe drejtësinë që nuk ka vepruar, madje akuzon perfaqësues të saj se kanë marrë rryshfet për këtë qëllim.
“Atyre që thonë se vetë i keni zgjedhur, po ju them se nuk i kemi vënë ne. Shumë prej prokurorëve dhe gjykatësve janë ende në rradhë, për të hyrë në fshesën e vetingut dhe janë ata që bëjnë gjëra të tilla”- u shpreh Kryeminisri Edi Rama në një reagim pulik në shtator të këtij viti.
Agjensia për Media dhe Informim pranë kryeministrit, tha se të gjitha rastet e evidentuara të ndërtimeve pa leje për qëllim fitimi, janë kallëzuar nga institucionet përgjegjëse.
Prokuroria e Tiranës tha se për të paktën 4 rastet e bëra publike nga autoritetet ajo ka nisur hetimet.
Sipas dokumentacionit të parë nga Zëri i Amerikës, për godinën shumëkatëshe në qendër të Tiranës, që njihet si “Syri i Tiranës”, procedimi penal është regjistruar në muajin korrik, pas kallëzimit të IKMT-së. Ndërsa për 3 rastet e tjera, nisja e hetimeve përkon me periudhën pas vendimit të qeverisë. Në dy raste pas publikimeve në media dhe në rastin e tretë pas denoncimeve në Komisariatin dixhital.
Zëri i Amerikës kërkoi informacion dhe nga institucionet e tjera. Inspektoriati i Mbrojtjes së Territorit në Tiranë nuk u përgjigj, ndërsa Inspektoriati Kombëtar i Mbrojtjes së Territorit tha se që nga fillimi i vitit të kaluar deri në shtator të këtij viti, ka kallëzuar penalisht vetëm dy raste, për ndërtim pa leje në Prokurorinë e Tiranës.
Kjo e fundit bëri të ditur se ka 960 proçedime penale, për ndërtime të paligjshme prej të cilave 36 ose 3.7 % e totalit, i përkasin atyre për qëllim fitimi. Edhe Policia e Tiranës tha se janë evidentuar mbi 880 vepra penale në këtë fushë, pasuar me 18 të arrestuar, dhe mbi 20 persona në kërkim.
Agjencia për Media dhe Informim shpjegoi gjithashtu, se që prej miratimit të vendimit të Këshillit të Ministrave në fillim të shtatorit të këtij viti, nga IKMT janë konstatuar 25 ndërtime të paligjshme në disa qytete të mëdha të vendit. Janë konfiskuar 8, 6 prej të cilave plotësisht, pasi ishin në kushtet kur sipërfaqja e ndërtuar pa leje tejkalonte 10% të sipërfaqes totale të ndërtimit.
Por përfaqëues të opozitës thonë se gjatë këtyre viteve ligji ka qenë i ashpër për qytetarët e thjeshtë, dhe se në 5 vitet e fundit sipas të dhënave të Ministrisë së Drejtësisë mbi 3300 qytetarë janë ndëshkuar me burg, për ndërtim pa leje, ndërkohë sipas tij shkelësit e ligjit në ndërtimin e objekteve shumëkatëshe për qëllime fitimi janë favorizuar.
Një prej rasteve që veçon deputeti demokrat Gazmend Bardhi është ai i kullës më të lartë në vend, që po ndërtohet nga shoqëria “Kastrati Construction”, në qendër të Tiranës.
Sipas tij ky rast, me disa kate shtesë përtej lejes fillestare, përfaqëson një favorizim të hapur nga qeveria. Më 13 qershor të këtij viti, Bashkia e Tiranës refuzoi rishikimin e kushteve të lejes dhe ndryshimin e projektit gjatë ndërtimit me argumentin se binte ndesh me një vendim të Këshillit të Ministrave, i cili përcakton se ndryshimet nuk duhet të tejkalojnë masën 2 përqind të sipërfaqes ndërtimore. Dy javë më pas qeveria miratoi një tjetër vendim ku shmangej kriteri ndalues i 2 përqindëshit.
“ Edhe në këtë rast qeveria, në vend që të zbatonte ligjin ndaj këtij ndërtuesi që kishte shtuar kate pa leje ndërtmi, hoqi kriterin sipas të cilit nuk mund të jepet leje zhvillimi dhe ndërtimi nëse volumi I shtesës është mbi 2% të sipërfaqes ndërtimore”– tha deputeti demokrat Gazmend Bardhi.
E pyetur mbi arsyet e ndryshimit të vendimit të qeverisë, Agjencia për Media dhe Informim nuk u përgjigj.
Zëri i Amerikës po ashtu nuk mori përgjigje as nga Këshilli Kombëtar i Territorit dhe as nga Bashkia e Tiranës, kur i pyeti nëse kanë miratuar leje zhvillimi dhe ndërtimi për shoqërinë “Kastrati Construction”, në lidhje me shtesën e kryer gjatë punimeve në objektin Godinë polifunksionale DTA (Downtown Albania), në Tiranë.
Vetë shoqëria, pas interesimit të VOA-s, sqaroi se ka marrë në qershor të vitit të kaluar, një leje të re zhvillimi nga Këshilli Kombëtar i Territorit. Kjo leje përfshin shtesat në ndërtim, përtej projektit fillestar.
Por ballafaqimi i dokumentave nxjerr në pah faktin se vendimi i Këshillit Kombëtar të Territorit për rishikimin e lejes, më shumë se një vit më parë, bie ndesh me vendimin e qeverisë për rregulloren e zhvillimit të territorit të vitit 2015, të cituar nga vetë Këshilli, që ndalon një akt të tillë kur shtesa tejkalon 2% të volumit të projektit të miratuar.
Po ashtu akti i KKT-së, është në kundërshtim dhe me vetë ligjin për Planifikimin dhe Zhvillimin e Territorit. Ky vendim, pengoi dhe Bashkinë e Tiranës të miratonte lejen e ndërtimit të kërkuar nga subjekti në fjalë në prill të këtij viti, për shtesën në punime.
E ndodhur në kushtet e një konflikti ligjor të shkaktuar nga vetë ajo, qeveria ndryshoi vendimin e 2015-ës dhe hoqi kriterin kufizues të 2%, mesa duket, për t’i hapur rrugë Bashkisë së Tiranës për miratimin e lejes së ndërtimit, për ndryshimin e projektit, për shoqërinë në fjalë, në rastin konkret apo dhe për të kompani të tjera nëse ndodhen në të njëjtën situatë.
Por Bashkia e Tiranës, duket se është në pamundësi, përsa kohë, Këshilli Kombëtar i Territorit, i referohet vendimit të vjetër të qeverisë.
Ndërsa thotë se është në pritje të Bashkisë, në lidhje me akuzat e deputetit demokrat, shoqëria “Kastrati Group” u shpreh se “udhëhiqet nga ligjet dhe rregullat, në fuqi, dhe nuk preferon të bëhet pjesë e debateve të politikës”.
