Një tërmet i madh në Myanmar të premten ka shkaktuar mbi 1600 viktima dhe ka çuar në shembjen e shumë ndërtesave.
Edhe pse ky shtet i Azisë Juglindore është një zonë me rrezik të lartë për tërmete, vendet fqinje si Tajlanda dhe Kina – të cilat gjithashtu u prekën nga tërmeti – nuk janë.
Kryeqyteti tajlandez, Bangkoku, ndodhet më shumë se 1000 km larg epiqendrës së tërmetit të së premtes – dhe megjithatë një ndërtesë e lartë e papërfunduar në qytet u rrëzua prej tij.
Këtu do të shpjegojmë se çfarë e shkaktoi këtë tërmet dhe si arriti të kishte një ndikim kaq të fuqishëm edhe në distanca kaq të largëta.
Çfarë e shkaktoi tërmetin?
Shtresa e sipërme e Tokës është e ndarë në seksione të ndryshme, të quajtura pllaka tektonike, të cilat janë në lëvizje të vazhdueshme. Disa lëvizin pranë njëra-tjetrës, ndërsa të tjera lëvizin mbi ose nën njëra-tjetrën.
Kjo lëvizje është ajo që shkakton tërmete dhe vullkane, shkruan bbc.
Myanmari konsiderohet një nga zonat më “aktive” gjeologjikisht në botë sepse ndodhet në pikëtakimin e katër pllakave tektonike – asaj Euroaziatike, Indiane, Sunda dhe mikropllakës së Burmës.
Himalajet janë formuar si rezultat i përplasjes së pllakës Indiane me pllakën Euroaziatike, ndërsa cunami i vitit 2004 ndodhi si pasojë e zhytjes së pllakës Indiane nën mikropllakën e Burmës.
Dr. Rebecca Bell, specialiste në tektonikë në Imperial College London, shpjegon se për të përballuar gjithë këtë lëvizje, krijohen çarje në shkëmbinj – të quajtura thyerje – që lejojnë të “rrëshqasin” anash pllakat tektonike.
Një nga thyerjet kryesore është thyerja e Sagaing, e cila përshkon Myanmarin nga veriu në jug dhe ka një gjatësi mbi 1200 km.
Të dhënat e hershme sugjerojnë se lëvizja që shkaktoi tërmetin me magnitudë 7.7 shkallësh të Rihterit ishte e tipit “strike-slip” – ku dy blloqe lëvizin horizontalisht pranë njëri-tjetrit.
Kjo është në përputhje me lëvizjen tipike të thyerjes së Sagaing.
Ndërsa pllakat lëvizin pranë njëra-tjetrës, ato mund të bllokohen, duke grumbulluar fërkime derisa papritur të çlirohet dhe toka të zhvendoset, duke shkaktuar një tërmet.
Pse tërmeti u ndje kaq larg?
Tërmetet mund të ndodhin deri në 700 km (435 milje) nën sipërfaqe. Ky tërmet ishte vetëm 10 km nga sipërfaqja, duke e bërë atë shumë të cekët. Kjo rrit sasinë e lëkundjeve në sipërfaqe.
Gjithashtu, tërmeti ishte shumë i fuqishëm – me një magnitudë 7.7 në shkallën e momentit. Sipas Shërbimit Gjeologjik të SHBA (USGS), ai prodhoi më shumë energji sesa bomba atomike e hedhur mbi Hiroshimë.
Madhësia e tërmetit lidhet me llojin e thyerjes, tha Dr. Bell.
“Natyra e drejtë e thyerjes do të thotë që tërmetet mund të përhapen në zona të mëdha – dhe sa më e madhe të jetë zona që rrëshqet, aq më i fuqishëm është tërmeti”, shpjegoi ajo.
“Në këtë rajon kanë ndodhur gjashtë tërmete me magnitudë 7 ose më të lartë gjatë shekullit të fundit”, tha gjeologia.
Kjo thyerje e drejtë gjithashtu bën që një sasi e madhe e energjisë të përhapet përgjatë saj – duke u shtrirë 1200 km në jug, drejt Tajlandës.
Mënyra se si ndihen tërmetet në sipërfaqe varet edhe nga lloji i tokës.
Në tokë të butë – si ajo mbi të cilën është ndërtuar Bangkoku – valët sizmike (vibrimet e tokës) ngadalësohen dhe grumbullohen, duke u bërë më të fuqishme.
Prandaj, gjeologjia e Bangkokut e bëri lëkundjen e tokës edhe më të fortë.
Pse u shemb vetëm një ndërtesë e lartë në Bangkok?
Ndërsa pamjet dramatike tregojnë ndërtesa të larta në Bangkok që lëkunden gjatë tërmetit – duke shkaktuar rrjedhje uji nga pishinat në çati – duket se e vetmja grataçelë që u shemb ishte selia e papërfunduar e zyrës së auditorit të përgjithshëm në distriktin Chatuchak të Bangkokut.
Sipas Dr. Christian Malaga-Chuquitaype, një pedagog i lartë në inxhinierinë sizmike në Imperial College London, përpara vitit 2009, Bangkoku nuk kishte një standard gjithëpërfshirës sigurie për ndërtimin e ndërtesave që të përballonin tërmetet.
Kjo do të thotë se ndërtesat më të vjetra ishin veçanërisht të cenueshme.
Kjo nuk është diçka e pazakontë, pasi ndërtesat rezistente ndaj tërmeteve janë më të shtrenjta për t’u ndërtuar dhe Tajlanda, ndryshe nga Myanmari, nuk përjeton shpesh tërmete.
Dr. Emily So, profesoreshë e inxhinierisë arkitekturore në Universitetin e Kembrixhit, theksoi se ndërtesat më të vjetra mund të forcohen dhe disa vende si Kalifornia, Kanada Perëndimore dhe Zelanda e Re tashmë e kanë bërë këtë.
Prof. Amorn Pimarnmas, presidenti i Shoqatës së Inxhinierëve Strukturorë të Tajlandës, tha se megjithëse në 43 provinca ekzistojnë rregullore për ndërtimin e ndërtesave rezistente ndaj tërmeteve, vlerësohet se më pak se 10 për qind e ndërtesave janë vërtet të tilla.
Megjithatë, ndërtesa që u shemb ishte e re – madje ishte ende në ndërtim kur ndodhi tërmeti – dhe standardet e përditësuara të ndërtimit do të kishin qenë të zbatueshme.
Dr. Pimarnmas tha se toka e butë e Bangkokut mund të ketë luajtur një rol në shembjen e saj, pasi mund të amplifikojë lëvizjet e tokës tre deri në katër herë më shumë.
Ai shtoi se “megjithatë, ka edhe faktorë të tjerë, si cilësia e materialeve (betoni dhe armaturat) dhe disa parregullsi në sistemin strukturor. Këto mbeten për t’u hetuar më në detaje”.
Duke analizuar pamjet, Dr. Malaga-Chuquitaype tha se duket se është përdorur një proces ndërtimi me “pllakë të sheshtë” – i cili nuk rekomandohet më për zonat të prirura ndaj tërmeteve.
“Një sistem me ‘pllakë të sheshtë’ është një metodë ndërtimi ku katet mbështeten drejtpërdrejt mbi kolona, pa përdorur trarë”, shpjegoi ai.
“Imagjinoni një tavolinë të mbështetur vetëm në këmbë, pa mbështetëse horizontale shtesë poshtë saj. Ndërsa ky dizajn ka përparësi në kosto dhe arkitekturë, ai performon dobët gjatë tërmeteve, shpesh duke dështuar në mënyrë të papritur dhe të dhunshme (pothuajse shpërthyese)”, shtoi ai.
Po për ndërtesat në Myanmar?
Mandalay, në Myanmar, ishte shumë më afër zonës ku ndodhi zhvendosja e tokës dhe ka përjetuar lëkundje shumë më të forta sesa Bangkoku.
Megjithëse Myanmari përjeton rregullisht tërmete, Dr. Ian Watkinson, pedagog i shkencave të tokës në Universitetin Royal Holloway, mendon se është e pamundur që shumica e ndërtesave të jenë ndërtuar për t’i rezistuar tërmeteve.
“Varfëria e përgjithshme, trazirat e mëdha politike dhe fatkeqësi të tjera – si cunami i Oqeanit Indian në 2004 – e kanë shpërqendruar vendin nga përqendrimi te rreziqet e paparashikueshme të tërmeteve”, tha ai.
“Kjo do të thotë se, në shumë raste, rregullat e projektimit të ndërtesave nuk zbatohen dhe ndërtimet bëhen në zona që mund të jenë të prirura ndaj rrezikut të lartë sizmik, si për shembull luginat e përmbytjeve dhe shpate të pjerrëta”, shtoi Watkinson.
Pjesë të Mandalayt dhe ndërtesat e tij ndodhen gjithashtu përgjatë luginës së përmbytjeve të lumit Ayerwaddy. Kjo i bën ato shumë të ndjeshme ndaj një fenomeni të quajtur lëngëzimi i tokës.
Ky fenomen ndodh kur toka ka një përmbajtje të lartë uji dhe lëkundjet bëjnë që sedimenti të humbasë forcën e tij dhe të sillet si një lëng. Kjo rrit rrezikun e rrëshqitjeve të dheut dhe shembjeve të ndërtesave, pasi toka nuk mund t’i mbajë më ato.
Dr. So paralajmëroi se “gjithmonë ekziston mundësia” e dëmeve të mëtejshme në ndërtesat pranë një thyerjeje tektonike për shkak të pasgoditjeve – lëkundjeve që ndjekin një tërmet dhe shkaktohen nga transferimi i papritur i energjisë në shkëmbinjtë përreth.
“Shumicën e rasteve, pasgoditjet janë më të vogla se goditja kryesore dhe priren të zvogëlohen në madhësi dhe frekuencë me kalimin e kohës”, shpjegoi ajo.
Burimi: botasot.info
