Përpjekja për lustracion në Bullgari nuk është shumë e suksesshme. Anëtarët e ish-Sigurimit të Shtetit janë ende në poste të rëndësishme. Dhe ata gjoja u shërbejnë interesave ruse.
Edhe 30 vjet pas rënies së komunizmit, pushteti i ish-shërbimit të sigurimit shtetëror “DS – Sigurimi i Shtetit” në Bullgari mbetet i pathyeshëm.
Ish-punonjësit e saj mbajnë poste të rëndësishme në politikë, ekonomi dhe shkencë. Dhe kjo përkundër faktit se qeveria hapi arkivat e Sigurimit të Shtetit kur Bullgaria hyri në BE 15 vjet më parë dhe vendosi provimin e detyrueshëm të kandidatëve për të gjithë zyrtarët e zgjedhur dhe të emëruar.
Ekaterina Bonchev, e cila u zgjodh nga parlamenti në vitin 2007 si anëtare e komisionit KOMDOS përgjegjës për arkivat dhe rishikimet, shpjegon për DW:
“Kemi krijuar një arkiv prej 16 kilometrash dosjesh që janë në dispozicion të publikut. Ne dhamë prova se i gjithë Sigurimi i Shtetit ishte një polici brutale politike. Dhe u siguruan që politika në prapaskenë dhe shantazhet me dosje të klasifikuara të ndaleshin”.
Megjithatë, siç thotë Bonchev dukshëm e frustruar, pak ka ndryshuar. Ish oficerët e shërbimit sekret ende – me ndihmën ruse – ndikojnë në politikën dhe shoqërinë në Bullgari.
“Ata nuk i kanë shërbyer kurrë sigurisë kombëtare të Bullgarisë, por vetëm regjimit komunist dhe KGB-së”, thotë Bonchev. Në të vërtetë, në vitin 1972, ministri i atëhershëm i Brendshëm, Dimiter Stojanov, me krenari e cilësoi DS-në bullgare si “degë rajonale të KGB-së”, andaj rrjetet e ish-agjentëve, që janë ende aktive, paraqesin një problem besnikërie për Bullgarinë sot.
Kjo u bë e qartë pas sulmit rus në Ukrainë, të cilin shërbimet nuk e kishin parashikuar. Sipas qarqeve qeveritare të mirëinformuara në Sofje, të gjitha analizat dhe parashikimet e tyre i drejtoheshin Rusisë në atë kohë. Si rezultat, potenciali rus u mbivlerësua plotësisht. Nga ana tjetër, vullneti ukrainas për t’u mbrojtur dhe aftësitë e ushtrisë ukrainase nuk u morën parasysh, gjë që çoi në vlerësime të gabuara. Në shkurt 2022, përfaqësuesit parlamentar të fraksionit të atëhershëm të qeverisë kërkuan një hetim nëse shërbimet e mashtruan qëllimisht qeverinë.
“Ndikimi i fshehtë i Rusisë ndihet kudo në shërbimet tona të sigurisë,” thotë Hristo Ivanov, një deputet dhe nënkryetar i aleancës së partisë së Bullgarisë Demokratike.
Kjo mund të jetë edhe arsyeja pse shërbimet sekrete anashkalojnë kontrollin e përcaktuar me ligj të personelit të tyre nga KOMDOS. Për ata pak punonjës për të cilët u dërguan informacione në KOMDOS, rezultoi se rreth gjysma e tyre tashmë kishin spiunuar për Sigurimin e Shtetit komunist dhe shpesh bënin trajnime speciale në Moskë.
Ashtu si Ilia Iliev, i cili ishte në krye të rrjetit të spiunazhit, dhe që nga vitet 1980 punonte për shërbimin e inteligjencës ushtarake të atëhershme sovjetike dhe tani ruse GRU, i cili gjithashtu e trajnoi atë. Videot dhe bisedat e përgjuara tregojnë se ai, së bashku me anëtarë të tjerë të Shërbimit Sekret, Ministrisë së Mbrojtjes dhe Parlamentit për vite me radhë, u shitën oficerëve të lartë në ambasadën ruse dokumente top-sekret lidhur me NATO-n.
Ose si Valentin Zankov, një gjeneral rezervë që u arrestua në mars 2022, vetëm disa javë pas sulmit rus në Ukrainë. Akuza: spiunazh për Rusinë. Që nga viti 1982, Zankov punoi në shërbimin e zbulimit të komandës kryesore, dhe gjithashtu iu nënshtrua trajnimit në Moskë. Megjithatë, kjo nuk e dëmtoi karrierën e tij në Bullgarinë postkomuniste. Ai u ngrit në krye të departamentit në Ministrinë e Mbrojtjes dhe madje u bë atashe ushtarak në Londër dhe Uashington. Sipas aktakuzës, Zankov i dorëzoi dokumente sekrete sekretarit politik të ambasadës ruse në Sofje. Ai kritikoi hapjen e arkivave komuniste dhe paralajmëroi për sulmet e supozuara të NATO-s ndaj Rusisë.
Prandaj, mosbesimi ndaj ushtrisë dhe shërbimeve të sigurisë është i rrënjosur thellë në shoqërinë dhe politikën bullgare. “Arsyet për këtë janë mungesa e reformave dhe fakti që të punësuarit të cilët janë inkriminuar nuk janë larguar nga puna”, thotë Hristo Ivanov. Kjo i dha mundësinë stafit të vjetër për të transferuar mendimin dhe mentalitetin e tyre tek brezi i ardhshëm.
Kuadrot e vjetër të DS-së kanë qenë gjithashtu aktivë në politikën e jashtme bullgare për dekada dhe janë një portë për ndikimin rus. Tashmë në vitin 2010, KOMDOS, pasi kontrolloi elitat e politikës së jashtme, doli në një përfundim tronditës: 201 nga 593 zyrtarë të lartë dhe 205 nga 467 ambasadorë kishin punuar më parë në shërbimin sekret komunist.
Dhe se si këto rrjete ndikojnë në politikën e jashtme bullgare dhe në këtë mënyrë promovojnë interesat ruse, tregohet nga mosmarrëveshja historike dhe identiteti me Maqedoninë e Veriut.
Pas bllokadës së Bullgarisë ndaj anëtarësimit të Maqedonisë së Veriut në Bashkimin Evropian nuk qëndrojnë vetëm rrjetet e vjetra të DS në Ministrinë e Punëve të Jashtme dhe në rrethin e këshilltarëve të presidentit Rumen Radev. Partitë nacionaliste bullgare, të cilat vazhdimisht nxisin konfliktin, “janë plot me kuadro të vjetra të shërbimit të sigurimit shtetëror dhe u shërbejnë interesave strategjike të Rusisë në Ballkan. në mosmarrëveshjen me Maqedoninë e Veriut”, tha Ekaterina Bonchev.
Ndaj ajo insiston në rëndësinë e komisionit KOMDOS dhe punën e tij për sqarimin: “Ne ndërtuam një institucion të qëndrueshëm dhe i treguam publikut se kush kishte lidhje me DS. Ky ekspozim duhet të vazhdojë, sepse është i nevojshëm ndryshimi i mentalitetit të elitave politike”.
