Analisti politik malazez Ljubomir Filipoviq thotë se Rusia po e përdor Kishën Ortodokse Serbe (KOS) për të përhapur ndikimin e saj në Mal të Zi.
Filipoviq vlerëson se atë që po bën Kisha Ortodokse Ruse në Ukrainë, po e bën Kisha Ortodokse Serbe në këtë vend.
Në një intervistë për The Geopost, ai theksoi se KOS po “luan” me identitetin e malazezëve duke thelluar mosmarrëveshjet dhe tensionet në vend, ku gjithashtu kjo ka pozitë dominuese ngase kontrollon të gjitha kishat ortodokse në Mal të Zi.
Sa i përket nënshkrimit të Marrëveshjes Themelore ndërmjet Kishës Ortodokse Serbe dhe Qeverisë së Malit të Zi të udhëhequr nga Dritan Abazoviq, Filipoviq beson se kjo mund të çojë në rënien e Qeverisë së Pakicës.
Situata në Mal të Zi mund të thuhet se është dramatike. Si e komentoni marrëveshjen e arritur ndërmjet Qeverisë së Malit të Zi dhe Kishës Ortodokse Serbe?
Është një tjetër ngjarje në serinë e atyre që tregon se Mali i Zi në dy vitet e fundit, veçanërisht dhe më parë, ka shfaqur një lloj dobësie kur bëhet fjalë për marrëdhëniet me Kishën Ortodokse Serbe, ose siç e quajmë gjithnjë e më shumë në Mali i Zi, Kisha e Serbisë, për faktin se në Mal të Zi vepron si krah i zgjatur i shtetit serb. Ne kemi një problem të madh që një institucion shpirtëror, i cili ka një traditë të gjatë në Mal të Zi dhe që ka më shumë besimtarë në Mal të Zi, Kisha Ortodokse, po përdoret për qëllime politike, po përdoret nga akterë që nuk janë së bashku në komunitetin e sigurisë me Malin e Zi.
Para së gjithash, kam parasysh Serbinë, siç e përmenda, por edhe Rusinë, e cila përdor Kishën Ortodokse Serbe për të përhapur ndikimin e saj në Mal të Zi, si në hapësirën publike, ashtu edhe në atë kulturore dhe politike.
Cilat janë problemet me Kishën Ortodokse Serbe dhe cila është lidhja e saj me Kishën Ortodokse Ruse? Problemet që i krijuan Malit të Zi janë të mëdha. A është ende kështu apo ka ndonjë ndryshim?
Fatkeqësisht, simbioza e kishës ortodokse dhe e vendeve me shumicë ortodokse është diçka që krijon problem, veçanërisht për ato vende që kanë ambicie për të ruajtur atë harmoni ndëretnike, siç është Mali i Zi. Edhe në Mal të Zi kemi një numër të madh dhe të konsiderueshëm njerëzish që i përkasin komunitetit ortodoks. Edhe Kisha Ortodokse Ruse edhe Kisha Ortodokse Serbe kanë fatin tragjik të të qenit kishë e një shteti më të madh, në rastin e Rusisë ishte Perandoria Ruse dhe Bashkimi Sovjetik dhe pas rënies së Bashkimit Sovjetik, ajo u përpoq të ruajë dominimin në të gjithë zonën mbi popullsinë ortodokse. E njëjta gjë ndodhi me Kishën Ortodokse Serbe në territorin e ish-Jugosllavisë, me faktin se në Maqedoni, siç e patë kohët e fundit, populli maqedonas shfaqi dëshirën për një kishë të pavarur dhe në fund KOS u detyrua ta pranojë atë, me qëllim ruajtjen e marrëdhënieve mes tyre.
Marrëdhëniet ndërmjet Kishës Ortodokse Ruse dhe Serbe datojnë shumë kohë më parë. Marrëdhëniet midis ish-Kishës Ortodokse Autoqefale Malazeze dhe Kishës Ortodokse Ruse kanë ekzistuar dhe kanë qenë të forta edhe në të kaluarën. Ajo që bën Kisha Ortodokse Ruse në Ukrainë, çfarë bëri në Ukrainë, Kisha Ortodokse Serbe bën në Mal të Zi, luan me identitetin tonë, thellon dallimet dhe tensionet në Mal të Zi, ajo ka një pozicion dominues sepse kontrollon fjalë për fjalë të gjitha kishat ortodokse në Mal të Zi historikisht të një rëndësi kulturore, dhe ju thjesht keni një situatë në të cilën ajo mban një monopol mbi shumicën e popullsisë ortodokse kur bëhet fjalë për infrastrukturën e kishës, kur bëhet fjalë për tempujt dhe kishat.
Problemi i madh me Malin e Zi është se deri në shekullin e XIX-të, Mali i Zi ishte një lloj teokracie në të cilën nuk kishte ndarje të pushtetit laik dhe atij kishtar dhe pas kësaj ndarjeje, pasi Mali i Zi u shpall mbretëri, kisha malazeze ishte autoqefale. Me shfuqizimin e pavarësisë së Malit të Zi në vitin 1918, dëbimin e mbretit Nikolla dhe dinastisë Petroviq nga Mali i Zi, u hoq autoqefalja e Kishës Ortodokse dhe që atëherë Kisha Ortodokse në Mal të Zi është strukturuar në mënyrën se si është e drejtuar strategjikisht, është mohimi i shtetësisë dhe identitetit malazez.
Mali i Zi sot nuk ka një njësi territoriale, nuk është i organizuar si dioqezë e vetme, mendoj se madje edhe në Kosovë Kisha e Rashkës-Prizrenit respekton kufijtë e Kosovës, kufijtë e dikurshëm administrativë të ish-krahinës autonome të Kosovës dhe mendoj se KOS respekton integritetin territorial të Kosovës, ndoshta e kam gabim, se sa respekton kufijtë e Malit të Zi. Ajo që dua të them konkretisht, dua të them se territori malazez është i ndarë në katër dioqeza dhe se vetëm një pjesë e Malit të Zi quhet qëllimisht Mitropolia e malazezo-detare.
Dhe siç ju thotë vetë emri, “Mali i Zi-bregdetar” ju thotë mjaftueshëm se misioni i KOS në kuptimin politik në Mal të Zi është ta reduktojë Malin e Zi në një rajon të vogël rreth Cetinjes, ndërsa ekziston rrëfimi i çrrënjosjes së qenies kombëtare të Malit të Zi, e cila ka për qëllim të vërtetojë se vetëm ai rreth rreth Cetinjes mund ta quajnë veten malazezë, ndërsa pjesa tjetër e popullsisë sllave ortodokse në Mal të Zi janë në fakt serbë. Me zbërthimin e ndjenjës kombëtare te malazezët, ata duan të përgatisin terrenin për ndryshime politike në Mal të Zi, në mënyrë që në fund pavarësia malazeze të vihet sërish në pikëpyetje në një të ardhme të parashikueshme.
A pritet që nënshkrimi i kësaj Marrëveshjeje të çojë në zgjedhje të jashtëzakonshme në Mal të Zi?
Pikërisht kështu ka ndodhur. Dje, partitë që formuan qeverinë minoritare të kryeministrit Abazoviq paralajmëruan se kjo do të ndodhte dhe nisën nismën. Më 19 gusht është caktuar seanca e Kuvendit ku do t’i jepet votëbesimi qeverisë së kryeministrit Dritan Abazoviq. Tani për tani, 36 apo 37 deputetë, nuk jam i sigurt, kanë lënë nënshkrimin e tyre për atë iniciativë, që do të thotë se u duhen edhe 4 ose 5 deputetë për të pasur shumicën për shkarkimin e Abazoviqit. Sigurisht, nëse nuk ka ndryshim, do të ketë një mbikompozim të ndonjë mazhorance dhe ndoshta ka mundësi që Abazoviq të kthehet në krahët e nacionalistëve serbë me të cilët formoi qeverinë në vitin 2020.
Si e komentoni politikën e Serbisë dhe Vuçiqit, i cili po sillet në mënyrë shumë agresive ndaj Bosnje e Hercegovinës dhe Malit të Zi? Ka pasur tensione në veri të Kosovës, si e komentoni atë lloj politike në rajon?
Kjo është ajo që quhet Ballkani i Hapur e në fakt është në një farë mënyre edhe një lloj “Dhurate e Danajve”, e cila përmes një historie për përfitime të supozuara ekonomike, dëshiron të arrijë dominimin politik në zonën e dikurshme të ish- Jugosllavisë. Fatkeqësisht, të gjithë jemi pak të hutuar sepse Shqipëria është bashkëpunëtore në atë proces, sepse qeveria në Shqipëri është bashkëpunëtore në atë proces, mendoj se më të hutuarit janë shqiptarët e Kosovës, të cilët, në vlerësimin tim, ndihen shumë të çuditshëm që tani, janë në një situatë ku agresori i tyre, i njohur për ne këtu dhe për boshnjakët, tani është befas partner për njëfarë stabiliteti në të ardhmen për qeverinë e Tiranës.
Unë mendoj se problemi i madh me Maqedoninë dhe Shqipërinë qëndron në një fakt të thjeshtë, që është se Shqipëria dhe Maqedonia nuk kanë përvojë të jetojnë me Serbinë në 30 vitet e fundit, dhe me Shqipërinë pak më gjatë. Ne nga Mali i Zi, Kosova dhe Bosnja e Hercegovina kemi pasur ose përvoja të bashkëjetesës me Serbinë ose përvoja konflikti me Serbinë, dhe është e natyrshme që nuk u besojmë synimeve të qeverisë në Beograd, e cila me sa duket udhëhiqet nga një njeri që mbrojti politikat e luftës dhe gjenocidit të viteve ‘90 të shekullit të kaluar.
Prandaj, nuk kemi besim edhe kur Vuçiq na sjell dhurata, sepse ne e dimë shumë mirë sepse e kemi ndjerë në lëkurë, disa prej nesh, në rastin e Malit të Zi më pak, dhe ju më shumë në Kosovë dhe më së shumti dhe më së shumti boshnjakët në Bosnje gjithë dashamirësinë e asaj politike të viteve ‘90-ta të shekullit të kaluar.
