Kur lindi makina elektrike dhe kur erdhi ajo në të vërtetë?

Historia e automobilit elektrik është shumë më e hershme dhe më komplekse se ç’e lejon kujtesa kolektive, e cila për dekada është dominuar nga narrativi i motorit me djegie të brendshme. Fotografia i përket vitit 1910, dhe është një dëshmi e pakundërshtueshme se epoka e energjisë elektrike në transport nuk është shpikje e shekullit XXI, por një kapitull i hershëm i modernitetit që u ndërpre me forcë nga interesat e kohës.

Në foto shfaqet Thomas Alva Edison, një nga industrialistët dhe shpikësit më të mëdhenj amerikanë, pranë një automjeti Bailey Electric, të pajisur me baterinë e re Edison Storage Battery. Në një test të vitit 1910, ky automjet elektrike arriti të përshkonte rreth 100 milje me një karikim të vetëm, një distancë mbresëlënëse për kohën dhe një tregues i potencialit real të teknologjisë. Po atë vit, Bailey Electric mori pjesë në një provë të jashtëzakonshme të qëndrueshmërisë, një garë prej 1000 miljesh, ku u përball me makina shumë më të mëdha dhe më të fuqishme me benzinë, duke dëshmuar se energjia elektrike nuk ishte aspak një alternativë naive, por një konkurruese serioze.

Ironikisht, është i rëndësishëm të nënvizohet fakti se makina elektrike lindi përpara motorit me benzinë. Prototipet e para elektrike shfaqen që në vitet 1830–1840, ndërsa në fund të shekullit XIX, qytetet e mëdha amerikane dhe evropiane kishin flotat e tyre të taksive elektrike. Heshtja, pastërtia dhe lehtësia e përdorimit i bënë automjetet elektrike veçanërisht të dashura te zonjat e klasës së lartë, te mjekët dhe te profesionistët urbanë.

Megjithatë, rruga e tyre historike u ndërpre. Sundimi i karburanteve fosile, fuqizimi i industrisë së naftës, interesat e Henry Ford-it për prodhimin masiv të motorëve me benzinë dhe lobimi i gjigandëve të energjisë çuan në shuarjen graduale të automobilit elektrik. Fitimi i shpejtë dhe kontrolli strategjik i tregjeve ishin forcat që mbytën përparimin teknik, pavarësisht dëmeve mjedisore që tashmë fillonin të bëheshin të prekshme.

Sot, më shumë se një shekull më vonë, po rikthehet profecia e Edisonit. Transporti global është duke hyrë në një cikël të ri, ku automjeti elektrik jo vetëm është realitet, por edhe drejtues i transformimit energjetik. Teknologjitë e baterive, infrastruktura e karikimit dhe presioni mjedisor po e ringjallin një ide të vjetër, të cilën historia e mbylli përkohësisht, por nuk e zhduku dot.

Rikthimi i makinës elektrike nuk është futje e një risi, por rivendosja e një të vërtete të mohuar. Ajo është dëshmi se inovacioni, pavarësisht pengesave të gjata, nuk shuhet, por pret kohën e vet.